روش جمع آوري و برداشت صحيح گياهان دارويي

[najm116]

بسم الله الرحمن الرحیم

[najm116]

جمع آوري و محصول برداري گیاهان دارویی و صنعتی

• نکات لازم در بهره برداري از این گیاهان :
از هر گیاه تعداد قابل ملاحظه اي باید در ناحیه مورد نظر موجود باشد .

اگر مکان وسیع و مجهزي جهت خشکاندن این گیاهان موجود نباشد هرگز نباید اقدام به جمع آوري آنها در مقادیر زیاد کرد.

بررسی و مطالعه گیاهان منطقه بهره برداري
منظور از بررسی آن نیست که کلیه گیاهان آن منطقه موردمطالعه قرار گیرند ، زیرا این عمل علاوه برآن که باعث اتلاف وقت می شود انجام این کار هم منحصرا از عهده معدودي از گیاه شناسان مجرب برمی آید و هم چنین مطالعه و بررسی گیاهان غیر دارویی ضروري نمی باشد .

نکات فنی جمع آوري و محصول برداري گیاهان دارویی
عمل محصول برداري باید تا قبل از شروع سرما انجام گیرد .
زمان محصول برداري هر گیاه مخصوص به خود می باشد .



عوامل تاثیرگذار بر روي مواد موثره که درهنگام جمع آوري باید مورد توجه قرار گیرند:
زمان جمع آوري
اندام هاي مختلف گیاهان
سن گیاه

زمان جمع آوري محصول
اهمیت جمع آوري گیاهان به زمانی است که میزان ماده موثره در گیاه حداکثر باشد .
کلشیسین : در فصل بهار و تابستان داراي حداکثر مواد موثره و بعنوان دارویی نقرس به کار می رود .
بذرالبنج : آلکالوئید آن در زمستان کمتر ازتابستان
میوه شوکران: داراي 3 درصد الکالویید است که در هنگام
رسیدن میوه این مقدار به 1 درصد می رسد.

در مورد گیاهانی که حاوي اسانس هستند بهترین زمان برداشت صبح زود است .
در مورد اهمیت جمع آوري در ساعات مختلف روز می توان گیاه انگشتانه را مثال زد که مقدار گلیکوزیدهاي آن در بعدازظهر بیشتر از صبح است.
محصول برداري باید در یک روز صاف انجام گیرد .

اندام هاي مختلف گیاهان
معمولا به استثناي عده اي از گیاهان که محصول برداري آنها تابع شرایط خاصی می باشد، اعضاي مختلف بقیه انواع را در مواقع زیر بهره برداري می نمایند :
الف : ریشه
اندام هاي زیر زمینی گیاه بخصوص ریشه و ریزوم ها را به طور کلی در اواخر پاییز( زمان استراحت گیاه )
گیاهان یکساله : ریشه و ریزوم هاي آن ها را قبل از گل دادن محصول برداري می کنند.
گیاهان دوساله : ریشه و ریزوم هاي گیاهان دوساله را بعد از اینکه رشد و نمو سال اول به پایان رسید.
گیاهان چند ساله : ریشه و ریزوم هاي گیاهان چندساله یا دائمی را هم در بهار قبل از رشد و نمو گیاه و هم در پاییز بعد از اینکه رشد و نمو گیاهان پایان پذیرفت .

تذکر : نباید انواع سخت و چوبی شده و یا تیره رنگ و همچنین انواع فاسد و توخالی جمع آوري شود .
* معمولا ریشه هایی که پوست آنها مصارف دارویی دارند را باید زمانی که قسمت مرکزي ریشه ، نمو کرده و سخت شده است بهره برداري نمود .
* ریشه گیاه در مرحله اي باشد که پوست آن ، رشد قابل ملاحظه پیدا نموده باشد تا جدا کردن آن از قسمت سخت و چوبی به راحتی مقدور گردد .
* اگر محصول برداري خارج از زمان هاي ذکر شده انجام گیرد ، به عنوان مثال اگر زودتر جمع آوري شوند ، ریشه ها و ریزوم ها ، گوشتی و اسفنجی شکل بوده و در اثر خشک شدن به سرعت خرد شده و کیفیت خود را از دست می دهند
( مانند ریشه ختمی ) و اگر دیرتر جمع آوري شوند سخت و غیر قابل استفاده خواهند شد .

ب) پوست :
* پوست گیاهان دارویی را هم در بهار ( قبل از شروع فعالیت هاي گیاهی ) و هم در پاییز محصول برداري می نمایند .
* پوست ریشه و ساقه گیاهان دارویی اگر داراي مواد رزینی باشند در بهار (یعنی هنگام شروع جریان شیره گیاهی ) از قسمت میانی ، جداسازي شوند .
ج) پیاز :
پیازها را در پاییز کمی پس از خاتمه گل دادن و ظاهر شدن میوه جمع آوري می نمایند .

د)برگ :
برگ هاي گیاهان علفی یکساله را باید خیلی زود و قبل از اینکه گل هاي آنها پیر شود چید .
در مورد گیاهان دوساله ، محصول برداري در سال دوم محصول برداري باید در هواي خشک و بدون شبنم برگ درختان دارویی را از زمان ظاهر شدن گلها تا رسیدن کامل میوه باید چید .

برگ گیاهان اسانس داردر زمان گل دادن
ساقه برگ دار گیاهان علفی ، پس از رشد کامل برگ ها و کمی قبل از شکفته شدن گلها در مورد گیاهانی که در طول زمستان نیز رشد می نمایند ،
می توان دو مرتبه محصول برداري نمود .
در مورد بعضی از گیاهان یکساله مثل ریحان و گل گاوزبان نباید برگ هاي آنها را تا نزدیک زمین محصول برداري نمود ، چون برگ هاي پایین مجدداً رشد نموده ، لذا می توان عمل محصول
برداري را در طول تابستان چندمین بار تکرار نمود .

ه ) گل :
گل ها را باید قبل از باز شدن ، یا بلافاصله بعد از باز شدن در هنگام صبح بعد از که شبنم ها از بین رفت جمع آوري کرد .
برخی از گیاهان مثل گل سرخ ، انواع تمشک و زالزالک ها را در زمانی که هنوز به صورت غنچه ناشکفته هستند چیده می شوند زیرا در غیر این صورت غیر قابل مصرف در می آیند .


و ) سرشاخه گلدار : برخی از گیاهان معطر و اسانس دارمانند آویشن ، زوفا ،ریحان و ... هنگامی که گلها در شرف شکفته شدن کامل می باشند ، جمع اوري می گردد .
ز) میوه هاي آبدار: اگر به حالت تازه داشته باشند ، باید هنگام رسیدن کامل محصول برداري شوند ( میوه شاکران ازاین قاعده مستثنی می باشد ) .
میوه هاي خشک قبل از خارج شدن دانه از آنها و میوه هاي اسانس دار مثل رازیانه ، انسون ، زیره ، گشنیز و .... که به غلط دانه خوانده می شوند ، در فصل پاییز به حالت خشک جمع آوري می گردند .
سرشاخه میوه دار گیاه را قطع کرده بر روي پارچه اي تمیز تکان داده تا میوه از شاخه و برگ جدا گردد .

سن گیاه :
سن گیاه در میزان و کیفیت مواد موثرگیاه ، تاثیر دارد و بر حسب نوع گیاه متفاوت است .
الف ) گیاهان دارویی که فقط یک بار در سال محصول برداري می شوند مثل خشخاش ، تاتورا ، کتان ، خردل و...
ب ) گیاهان دارویی که سال هاي متوالی از آنها محصول برداري می شود مثل زنجبیل ، زعفران و...

[najm116]

برخى از نکات لازم هنگام جمع آوری گیاهان دارویی

1- از جمع آوری گیاهان آفت زده و با گیاهانی که به علل مختلف، کلیه و یا قسمتی از اعضا آن ها به رنگ تیره و غیر طبیعی درآمده اند باید خودداری شود.

2- هرگز در ایام بارانی و نامساعد نباید اقدام به جمع آوری گیاهان نمود و اگر به اشتباه به علت عدم اطلاع، این عمل در نواحی غیر مرطوب انجام گرفت، نباید آن ها را خشک کرد زیرا نمونه های خشک شده، قابلیت فروش را نداشته، مورد توجه قرار نخواهند گرفت.

2- از جمع آوری گیاهانی که اعضا آن ها فاقد رنگ طبیعی می باشد. باید خودداری کرد
یعنی از برگ و گل و سرشاخه گل دار گیاهان در صورتی باید استفاده نمود که دارای رنگ و صفات ظاهری و طبیعی خود باشند.

3- در جمع آوری و خشک کردن گیاهان دارویی باید دقت کافی به عمل آورد تا گیاهان مختلف با یک دیگر مخلوط نشوند.
این عمل را معمولا ضمن چیدن و حمل گیاهان به انبار و هم چنین قرار دادن آن ها در محل مخصوص جهت خشک شدن، باید رعایت نمود.



4- باید دقت کرد که ضمن جمع آوری و حمل گیاهان، انواع سمی آن ها با انواع غیر سمی مخلوط نشوند زیرا موجبات مسمومیت را ممکن است فراهم آورده، سلب اعتماد خریداران را بنماید.

5- جمع آوری گیاهان سمی
برگ دیژیتال و یا برگ شوکران و به طور کلی گیاهان سمی مختلف باید به طور جداگانه، چیده شوند و به انبار حمل گردند و نهایت دقت باید در جمع آوری آن ها به عمل آید. محل خشک شدن آن ها نیز چنان که ذکر شد، باید علیحده و مجزا باشد.

6- برای آن که گیاهان دارویی و یا اعضای مختلف آن ها پس از خشک شدن به صورت