مرقد جناب قاضی محمد سعید بن محمد مفید قمی

[najm137]

بسم الله الرحمن الرحیم

[najm137]

آدرس: درسمت چپ ورودی خيابان چهار مردان (انقلاب) نرسيده به مدرسه گلپایگانی دو مقبره هست يكی كنار راست مسجد زين العابدين علیه السلام يكی هم سمت چپ چسبيده به مدرسه گلپایگانی

مختصات:

34.641903,50.885518

آدرس ویکی مپیا:

http://wikimapia.org/#lang=fa&lat=34.64 ... 9375313/fa

[najm137]

مرقد جناب قاضی محمد سعید بن محمد مفید قمی

توضیحات:
قاضى سعيد قمى، نام او محمد، فرزند محمد مفيد، مدعو به سعيد شريف قمى، معروف به قاضى سعيد، ملقب به حكيم كوچک، طبيب، عارف، فقيه، شاعر، محدث، اديب، آشنا به علوم رياضى و از علماى اماميه عصر صفوى در قرن يازدهم هجرى (صاحب تذكرة نصرآبادى، نام وى را محمدباقر ذكر كرده است).

محمد سعيد در دهم ذى‌القعده سال 1049هجری قمری در قم متولد شد. در نوجوانى علم طب را نزد پدرش فرا گرفت و در جوانى به اصفهان مهاجرت نمود. برادر بزرگتر وى، يعنى ميرزا محمد حسین صاحب تفسير كبيرى به زبان فارسى و از اطباى دربار شاه عباس دوم صفوى بود. محمد سعيد نيز در سن 28 سالگى به عنوان يكى از طبيبان مخصوص دربار برگزيده شد. پس از آن بود كه وى به قاضى سعيد معروف شد. ليكن شاه سليمان صفوى پس از جلوس، بر او غضبناک شده و وى را در قلعه الموت حبس نمود. اما بعدها مورد عفو قرار گرفت و به قم بازگشت و تا سال 1089 هجری قمری به عبادت و تدريس و نگارش مشغول بود. در اين سال دوباره به اصفهان رفت؛ و از طرف شاه سليمان به منصب قضاوت و شيخ‌ الاسلامى قم برگزيده شد.

وفات و مدفن:
در مورد تاريخ دقيق وفات وى اختلاف وجود دارد. برخى منابع سال 1100 هجری قمری و بعضى سال 1103 هجری قمری را به عنوان سال وفات وى ذكر نموده‌اند.

اساتيد و شاگردان:
در كتب تاريخى به شاگردان قاضى سعيد اشاره چندانى ‌نشده است. اما صاحب الذريعة، محمد بن حسن على كه احتمالا نوه عبدالله تسترى (م 1021 ق) بوده را نام برده است محمد كريم و مهدى نامى كه شرح توحيد را بر مصنف آن قرائت كرده نيز نامشان در كتب تاريخى به عنوان شاگردان وى ثبت شده است.

اساتيد:
حكمت را از مولى رجبعلى تبريزى (م 1080) در اصفهان و علوم دينى و عرفان را از ملا محسن فيض كاشانى (م 1091) فرا گرفت. اينكه آيا قاضى سعيد نزد ملا عبدالرزاق لاهيجى (م 1051) حكمة الاشراق را خوانده باشد، مورد اختلاف است.
افندى در رياض العلماء و به نقل از وى صاحب روضات الجنات و طرائق الحقائق، وى را شاگرد فياض به حساب آورده‌اند. هانرى كربن و استاد سيد جلال‌الدين آشتيانى، قاضى سعيد را متأثر از درس اشراق فياض دانسته‌اند.

اما از آثار قاضى سعيد به رغم تصريح بر شاگرديش در محضر رجبعلى و فيض تلمذ در محضر صاحب شوارق به دست نمى‌آيد، به علاوه ولادت قاضى تنها دو سال قبل از وفات فيض اتفاق افتاده، چگونه اين طفل دوساله به درک محضر استاد فياض، نائل آمده است؟
قاضى سعيد در فلسفه بيشتر از مولى رجبعلى متأثر است تا از فيض؛ مولى رجبعلى تبريزى متخلّص به واحد از شاگردان حكيم مير ابوالقاسم فندرسكى استرآبادى (م 1050) از حكماى نامدار عصر صفوى و مورد احترام سلاطين صفوى بوده است. وى از حكماى مشاء به حساب مى‌آيد. در محضر پرفيض او قاضى سعيد قمى، و برادرش حكيم محمد حسن قمى، مير قوام‌الدين حكيم، ملا عباس مولوى صاحب اصول الفوائد، ملا محمد تنكابنى، مير قوام‌الدين رازى و محمد رفيع پيرزاده تربيت شده‌اند. پيرزاده تقريرات استاد خود را به نام معارف الهيه ضبط كرده است. از ملا رجبعلى تبريزى رساله‌اى در اثبات واجب و كتابى به نام اصول آصفيه به جا مانده است. آثار رجبعلى و تقريرات شاگردانش از دروس وى، حاكى از احاطه وى بر آراى فلسفى است.

آثار:
از قاضى سعيد آثار فراوانى به جا مانده است. با توجه به اينكه ارباب تراجم شاگرد قابل ‌توجهى براى قاضى سعيد ذكر نكرده‌اند، ظاهرا بايد وى بيشتر به تأليف عنايت كرده باشد تا به تدريس. اكثر آثار وى در شرح احاديث است. همچنين همه آثار وى به استثناى كليد بهشت و اسرار الصنايع به زبان عربى نگاشته شده است. به فارسى و عربى شعر مى‌سروده و آثارش آكنده از آيات و روايات و كلمات عرفا، حكما، متكلمان، مفسران و محدثان است. به دست آوردن ترتيب زمانى آثار قاضى سعيد كمى دشوار است، چرا كه ظاهرا جمعى از اين آثار را در عرض هم مى‌نگاشته است.روح حاكم بر آثار او عرفانى و صوفى‌منشانه است، هر چند قالبى كه براى تأليف انتخاب كرده، غالبا قالب فلسفى است.

به نظر هانرى كربن: «قاضى سعيد از برجسته‌ترين نمايندگان عرفانى شيعى امامى است، او شيعى اشراقى بود و همه آثار او مى‌بايستى مدّتها پيش از اين منتشر مى‌شد.»
آثار قاضى سعيد را از حيث انتشار به چهار قسم مى‌توان تقسيم كرد:
1- آثارى كه با طبع حروفى منتشر شده است.
2- آنچه كه با چاپ سنگى طبع شده است.
3- آثارمخطوط.
4- آثار مفقود و نامشخّص.

اول:آثارى كه به طبع حروفى رسيده است:
1- كليد بهشت، تصحيح و تعليق سيد محمد مشكوة، تهران 1356 هجری قمری اين كتاب مختصر در مبدأ و معاد است و به زبان فارسى و نزدیک به فهم عامه، به دور از اصطلاحات و با رعايت جمع بين شريعت و فلسفه نگارش يافته است.
2- اسرار العبادات، تصحيح سيد محمدباقر سبزوارى، تهران 1356 .
3- تعليقات على اثولوجيا، با تصحيح و مقدمه سيد جلال‌الدين آشتيانى، تهران 1356.
4- اين تعليقات بر چهار ميمر(مقاله) اول از ده ميمراثولوجيا و ناظر به تعليقات شيخ الرئيس و متأثر از مبانى حكمت متعاليه است.به رغم مقدمه نافع مصحح، طبع تعليقات طبعى غير منقح از نسخه‌اى ناقص است و به تصحيحى مجدد نياز دارد.
5- شرح توحيد الصدوق، جلد اول، تصحيح و تعليق دكتر نجفقلى حبيبى، تهران 1373.
6- از قاضى سعيد دو نامه به استادش فيض كاشانى و پاسخى از فيض كاشانى منتشر شده است.قاضى سعيد در اين نامه‌ها از فيض تمناى هدايت به وادى عرفان و سلوک را كرده است.
7- مكاتبات فيض و قاضى سعيد قمى، به كوشش مدرس طباطبايى، تهران 1352.

دوم: آثارى كه با طبع حجرى منتشر شده است:
1- رسالة حقيقة الصلوة (مقالة التوحيد).اين رساله مختصر در سال 1084 در قم تأليف شده و در حاشيه شرح الهداية الاثيرية صدر المتألهين شيرازى به طبع رسيده است(تهران1313 ق).
2- چكيده رساله اين است كه حقيقت و روح صلوة، توحيد ذات و اسماء و صفات و افعال است و بس.
3- الاربعين فى شرح الاحاديث المشكله (تأليف بين سالهاى 1079 تا 1091) تصحيح عيسى على‌آبادى، با مقدمه سيد نصرالله تقوى، تهران 1315 هجری قمری اين كتاب مهمترين كتاب قاضى سعيد پس از شرح توحيد است. جميع نسخ به جا مانده از اين كتاب ناقص و شامل یک مقدمه و بيست و شش حديث است.

سوم: آثار مخطوط قاضى سعيد كه هنوز به زيور طبع آراسته نشده است:
1- الاربعينيات لكشف انوار القدسيات؛ مجموعه‌اى از ده يا يازده رساله كه قاضى سعيد قبلا آنها را مستقلا تصنيف كرد و سپس تصميم به الحاق آنها در مجموعه اربعينيات گرفت. اين مجموعه در رديف آخرين اثر قاضى محسوب مى‌شود. وى در نظر داشت در اين مجموعه چهل رساله جمع‌آورى كند كه عمرش كفاف نداد. رسائل اين مجموعه عبارتند از:
1- رساله روح الصلوة تفصيل رساله حقيقة الصلوة سابق الذكر.
2- رسالة اشارة و بشارة فى حقيقة الاختلاف الواقع فى القرآت السبع (1089 قم).
3- الفوائد الرضويه فى شرح حديث سؤال رأس الجالوت من الامام على بن موسى الرضا علیه السلام فى حقيقة الكفر و الايمان.
4- مرقاة الاسرار فى بيان ربط الحادث بالقديم و حدوث العالم (1084 قم).
5- النفحات الالهيه و الخواطر الالهاميه(1084 قم).
6- الانوار القدسيه فى تحقيق الهيولى و الصورة(1085 قم).
7- المقصود الاسنى فى تحقيق ماهية الحركة و وجودها (1088 قم).
8- الحديقة الوردية فى السوانح المعراجيه.
9- رسالة البرهان القاطع و النور الساطع.ترجمۀ رسالۀ استادش مولى رجبعلى تبريزى از فارسى به عربى.
10- الطلايع و البوارق فى تحقيق ان لكل حقيقة من الحقائق الامكانية صورة و ان احسنها الصورة الانسانية(البوارق الملكوتيه).اين رساله مفصل‌ترين رساله مجموعه اربعينات است.
11- شرح حديث الغمامة من اعجاز امیر المومنین علیه السلام (اصفهان 1099).
12- اسرار الصنايع فى فلسفة بعض العلوم، به فارسى(1080).
13- شرح حديث البساط.
14- شرح توحيد الصدوق، جلد دوم، از باب سوم، تفسير سوره توحيد تا باب 26 معنى الرضا و سخطه عز و جل.
15- شرح توحيد الصدوق، جلد سوم، كه بايد ظاهرا از باب 27 يعنى معنى قوله عز و جل و نفخت فيه من روحى آغاز شده باشد و در سال 1107 از آن فارغ شده است. اين اثر را آخرين اثر وى به حساب آورده‌اند.
16- بخشى از اشعار قاضى سعيد. افزون از دويست بيت در تذكره محمد نصير نصرت، بيست و هفت بيت در سفينه خوشگوى هندى، نه بيت در تذكره نصرآبادى، چند بيت در آتشكده آذر.

چهارم:آثار مفقود و غير مشخص:
1- حاشية شرح الاشارات.رياض العلماء، تصنيف چنين كتابى را به او نسبت مى‌دهد. تأليف چنين كتابى بعيد نيست، چه قاضى سعيد در آثار خود مكررا از اشارات شيخ و شرح محقق طوسى نقل قول كرده است.
2- شرح توحيد صدوق، جلد چهارم. شيخ آقا بزرگ، آن را در کرمانشاه ديده است و قراينى نيز بر وجود اين چهار جزء حكايت مى‌كند، اما مشخص نيست كه آيا قاضى سعيد توفيق اتمام شرح توحيد صدوق را يافته است يا نه.
3- ديوان اشعار فارسى و عربى.ميرزا صائب(م 1081) یک رباعى تقريظ بر ديوان قاضى نوشته بوده كه بيت آخرش اين است:
این نسخه هزار درد را درمانست
هر نسخه مناسب به دردی دارد
از ديوان قاضى سعيد فعلا اطلاعى در دست نيست و چنانكه گذشت نزدیک به سيصد بيت از اشعار او در تذكره‌هاى سابق الذكر نقل شده است.