از سلیمانی تا فخریزاده: دوگانه تهران میان 'انتقام' و 'پیگیری'
ترور محسن فخریزاده که سالها از او به عنوان مرد شماره یک و "مرموز" برنامه هستهای ایران نام برده میشد، با آنکه پیامهای تسلیت معمول و واکنش مقامهای ایران را به همراه داشته، اما همچنان در قیاس با عکسالعملها نسبت به ترور قاسم سلیمانی، فرمانده عملیاتهای بینالمللی ایران در منطقه، یکسان نبوده است.
ترور این دو چهره پرنفوذ حکومت ایران در دو عرصه حساس، یکی برنامه هستهای در داخل و دیگری نفوذ سیاسی در منطقه، هم در شرایط سیاسی متفاوتی در سطح بینالملی اتفاق افتاد و هم در دو نقطه زمانی صورت گرفت که حکومت ایران اختیار عمل متفاوتی در آنها داشته است.
همین دو مساله سطح، ادبیات و نوع واکنش مقامهای رسمی به این دو ترور را متفاوت رقم زد.
محسن فخریزاده که بود؟
از "انتقام سخت" تا "پیگیری و مجازات"
نکته اول اینکه آیتالله علی خامنهای، رهبر ایران، پیام دیماه سال گذشته خود در واکنش به کشتهشدن قاسم سلیمانی در عراق را تقریبا دوبرابر طولانیتر از آنچه که اکنون برای فخریزاده نوشته، تنظیم کرده بود.
لحن مقامهای ایران در واکنش به ترور محسن فخریزاده نسبت به ترور قاسم سلیمانی نرمتر بوده است
منبع تصویر، khabaronline
توضیح تصویر،
لحن مقامهای ایران در واکنش به ترور محسن فخریزاده نسبت به ترور قاسم سلیمانی نرمتر بوده است
دومین نکته آنکه در پیامی که او برای قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین نیروی قدس، نوشت زمینه ایدئولوژیک و پیشبرد آرمان "مقاومت" و "جهاد" مورد ستایش قرار گرفته بود؛ در حالی که در پیام فخریزاده بیشتر بر "عنصر علمی" بودن او تاکید شده است.
همین مساله و تفاوت، از نخستین ساعات ترور فخریزاده به محل مناقشه جریانهای حاکم در ایران هم تبدیل شد.
در حالی که رسانههای نزدیک به سپاه پاسداران از نخستین دقایق مخابره گزارش عملیات ترور در دماوند، بر "شهادت دانشمند هستهای" تاکید میکردند، سازمان انرژی اتمی از سلامت تمام دانشمندان هستهای کشور خبر میداد و همین نخستین تناقضها را آشکار کرد. این در حالی بود که مقامهای دولت و وزیر دفاع پشتیبانی نیروهای مسلح هم بر جایگاه فخریزاده در "صنعت دفاعی" تاکید کردند.
نهایتا فریدون عباسی، رییس پیشین سازمان انرژی اتمی، با صراحت در مصاحبهای با تلویزیون ایران این اختلاف داخلی را عیان کرد و گفت: "کسی نباید هستهای بودن فخریزاده را انکار کند، چون زمینهای برای مذاکرات بعدی و به زانو درآوردن ایران است."
سومین نکته در خصوص واکنش آقای خامنهای به کشته شدن دو نفر از مقامهای برجسته حکومتش، در نوع لحن او در تجویز عکسالعمل به این ترورها بود. در حالیکه او برای قاسم سلیمانی از عبارت "انتقام سخت" استفاده کرد، برای فخریزاده تنها به "پیگیری جنایت و مجازات قطعی" کفایت شد.
تحلیلگرانی که به نوع ادبیات رهبر ایران آشنا باشند میدانند که وقتی دستوراتش از سوی نیروهای نظامی و دفاعی در مرحله تفسیر قرار میگیرد، این دو نوع لحن میتواند سطح واکنش ایران در آینده را هم تعیین کند.
واکنش نرمتر رهبر ایران در حالی قابل اشاره است که حامیان تندروتر نظام هم در تجمع خیابانی روز جمعه و هم در رسانههای مجازی خود بارها بر انتقام و حمله نظامی به منافع کشورهای اسرائیل و آمریکا در پاسخ به کشتن فخریزاده تاکید کردند. اما تغییر لحن آیتالله خامنهای میتواند نشانگر آن باشد که شاید فعلا دولت و نیروهای نظامی ایران وارد واکنش مستقیم نشوند.
پیشبینی عدم عکسالعمل تهران از سوی اسرائیل
احتمال عدم واکنش نظامی تهران همان مسالهای است که کمی پیش از عملیات ترور فخریزاده تلویزیون اسرائیل هم آن را مورد تاکید قرار داده بود.
رسانههای اسرائیل پیشتر از "عملیات مخفی" این کشور با آمریکا پیش از پایان ریاستجمهوری دونالد ترامپ خبر داده بودند
منبع تصویر، The Times of Israel
توضیح تصویر،
رسانههای اسرائیل پیشتر از "عملیات مخفی" این کشور با آمریکا پیش از پایان ریاستجمهوری دونالد ترامپ خبر داده بودند
در گزارشی که "شبکه ۱۳" این رسانه در آخرین روز آبان منتشر کرد از "عملیات مخفی" از سوی آمریکا و اسرائیل علیه تهران خبر داده شده بود. در همان خبر آمد که ارزیابیهای صورت گرفته نشان از آن دارد که پیش از ترک کاخ سفید از سوی دونالد ترامپ، احتمالا ایران واکنش نظامی نشان نخواهد داد.
اکنون با لحن نرمتر رهبر ایران نسبت به ترور فخریزاده در دماوند، مقامهای دولت نیز خطی مشابه را پیش گرفتهاند.
در راس دولت در حالی که حسن روحانی، رییسجمهوری، در پیامش برای سلیمانی از واژه "انتقام" استفاده کرده بود، اکنون اثری از این واژه در پیامش نیست و تنها گفته است مسئولین مربوطه "به موقع و مناسب"، پاسخ این اقدام را خواهند داد. زمان، نوع واکنش و نیروی تصمیمگیر در این پیام مبهم هستند.
کاهش سطح منازعه از انتقامجویی به واکنش مناسب در پیام سایر مقامهای دولتی از جمله وزرا نیز دیده میشود.
تکرار لحن انتقام توسط فرماندهان نظامی
با وجود تفاوت در لحن مقامهای ارشد دولت و حکومت، لحن نظامیان جمهوری اسلامی در واکنش به این دو ترور تقریبا یکسان بوده است؛ با این حال آنها کشتن سلیمانی را اقدامی بزرگتر از ترور فخریزاده نشان داده بودند.
حسین سلامی، فرمانده کل سپاه پاسداران، در هر دو پیامش در دیماه سال گذشته و آذر امسال وعده "انتقام" داد. اما تفاوت پیامهای او این بود که در سال گذشته به "خطای بزرگ" آمریکا اشاره کرد و کشتن سلیمانی را "پایان حضور آمریکا در منطقه" خواند. اما در پیام مربوط به فخریزاده بر ادامه ادامه راه او، که بیشتر جنبه داخلی و فنی دارد، تاکید شده است.
فرمانده کل ارتش هم در هر دو پیام خود بر "انتقام" تاکید کرده است.
با وجود تشابه لحن، تکرار عملیات ترور علیه مقامهای درجه یک حوزههای هستهای و نظامی کشور این بار با خودانتقادی فرماندهان نظامی هم همراه شد.
حسین دهقان، مشاور نظامی رهبر ایران، پس از ترور فخریزاده در گفتوگوی تلویزیونیاش صراحتا به "رخنه و نفوذ در اشراف اطلاعاتی کشور" اذعان کرد و خواستار پیدا کردن آن شد. از سوی دیگر، حسین علایی، از فرماندهان پیشین سپاه پاسداران، هم بر "ضعف در ساختار و ساز و کار دستگاههای امنیتی" اشاره کرد.
به نظر میرسد با آنکه سال گذشته ضربه اطلاعاتی و امنیتی آمریکا با کشتن قاسم سلیمانی، فرمانده نیروهای برون مرزی سپاه پاسداران، برای مقامهای نظامی ایران بیش از هرچیز زمینهای برای واکنش نظامی و علنی ضد آمریکا فراهم کرد، اما تکرار این موضوع و آنهم کمتر از یک سال و در نزدیکی پایتخت کشور، آنها را به تردید درباره میزان ضربهپذیری چتر حفاظتی و امنیتی خود وا داشته است.
حمله در ثبات، ترور در دوره انتقالآنچه که عملیاتهای ترور دو فرد پر نفوذ جمهوری اسلامی را متمایز میکند، موقعیت بینالمللی ایران از یک سو و از سوی دیگر وضعیت انتقال قدرت در ایالات متحده آمریکا است.
بنیامین نتانیاهو در تیرماه ۱۳۹۷ وقتی درباره اسناد هستهای ایران به "سرقترفته" سخنرانی میکرد، از محسن فخریزاده نام برده بود
بنیامین نتانیاهو در تیرماه ۱۳۹۷ وقتی درباره اسناد هستهای ایران به "سرقترفته" سخنرانی میکرد، از محسن فخریزاده نام برده بود
ترور سال گذشته سلیمانی در وضعیت ثبات سیاستهای ژئوپولیتیک آمریکا و قطعیت ائتلافهای این کشور در منطقه رخ داد؛ اما ترور محسن فخریزاده در وضعیت انتقال درونمرزی، ابهام دیپلماتیک و چرخشی احتمالا با مقیاس بزرگ که از ماه میلادی ژانویه قابل انتظار است صورت گرفت.
ترور قاسم سلیمانی زمانی بود که دولت دونالد ترامپ در نزدیکی کامل با متحدانش عربستان سعودی و اسرائیل در منطقه، اوج کارزار تحریم و فشار حداکثری اقتصادی، نفتی و حتی نظامی علیه ایران را پیش میبرد. پس ترور سلیمانی در شرایطی بود که شاید سیاسیون و نظامیان در ایران، و هم در آمریکا، درباره امکان تغییر در آینده و انتخابات ریاستجمهوری تحلیل قاطعی نداشتند.
اکنون ترور فخریزاده در جغرافیای مکانی و زمانی متفاوتی شکل گرفته است: هفتههای پایانی دولت ترامپ، نگرانی مخالفان برجام از جمله اسرائیل و عربستان سعودی از بازگشت جو بایدن به توافق هستهای و همچنین نگرانی از قدرتیابی دوباره ایران در کشورهای منطقه.
قاعدتا ترور اول باید تصمیمی در شرایط عادی و با محاسبات دقیقتر اطلاعاتی و امنیتی تلقی شود. اما ترور فخریزاده شاید در فضای نگرانی مخالفان تهران از یک سو و التهاب و عجله دولت مستقر آمریکا از سوی دیگر انجام شد. عجله برای استفاده بیشتر از زمان باقیمانده در جهت سختتر کردن کار تیم جو بایدن نسبت به جمهوری اسلامی.
از سویی هم، ترور فخریزاده احتمالا با یک پیام مشخص از جانب اسرائیل صورت گرفته است: در صورت برجامی دیگر، رویکرد این کشور نسبت به ایران مستقیم و نظامیتر خواهد شد.
حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، در جلسه امروز هیات دولت با اشاره به ترور محسن فخریزاده، دستوری برای "پیگیری لازم جهت پیشگیری و مقابله با این قبیل اقدامات ناامن کننده" را صادر کرد.
این خبر را پایگاه اطلاع رسانی ریاست جمهوری ایران منتشر کرده است. دولت ایران جزئیات این دستور را منتشر نکرده است.
دستور پیشگیری و مقابله با اقدامات ناامن کننده در حالی صادر میشود که به دنبال ترور محسن فخریزاده، معاون وزیر دفاع ایران برخی از شخصیتهای داخلی از "رخنه امنیتی" و همچنین "ضعف ساختارهای امنیتی" در ایران سخن گفتهاند.
در پی ترور محسن فخریزاده در روز جمعه، مقامهای ایران به صراحت از نقش اسرائیل در این حادثه سخن گفتند و وعده "انتقام" دادند.
حتما طرح حفاظتي بيشنهادي قرنطينه خانكي طولانيتر متصديان است كه هم براى حفاظت در برابر كرونا خوب است هم حمله دشمنان
آقای روحانی نیز روز گذشته گفت که ایران در "دام توطئه" نخواهد افتاد. او همچنین گفت کشورش "شجاعتر" و "غیورتر" از آن است که ترور محسن فخریزاده را "بی پاسخ" بگذارد اما "در موقع مناسب" پاسخ این ترور داده خواهد شد.
سازمان ملل، اتحادیه اروپا و شماری دیگر از کشورها خواستار خویشتنداری ایران شدهاند.
فریدون عباسی دوانی، رئیس کمیسیون انرژی مجلس ایران میگوید مهاجمان در جریان ترور محسن فخریزاده قصد داشتند او را با انفجار نیسانی که کنار جاده پارک شده بود بکشند، اما در نهایت او را با تیراندازی از پا درآورند.
در روایتی دیگر که به صورت گسترده پخش شده ادعا شده است که بعد از انفجار، ۱۲ نفر همزمان تیم حفاظت را زیر آتش گلوله گرفتهاند.
اما خبرگزاری فارس در یکی از تازهترین گزارشها درباره این حمله، ادعایی را مطرح کرده که با تمام روایتهای قبلی متفاوت است. این خبرگزاری نوشته "هیچ عامل انسانی در محل ترور حضور نداشته و تیراندازیها تنها توسط سلاح خودکار انجام شده است."
همزمان وزارت اطلاعات در بیانیهای کوتاه اعلام کرده است که "سرنخهایی از عاملان" این حمله به دست آورده است.
محسن فخریزاده، از چهرههای اصلی و پشت پرده برنامه هستهای ایران بود که روز جمعه هفتم آذر در جاده آبسرد در حدود ۸۰ کیلومتری شرق تهران ترور شد. بسیاری اسرائیل را مظنون اصلی این حمله میدانند و روایتهای متفاوتی از چگونگی انجام آن منتشر شده است. سپاه حفاظت انصارالمهدی که وظیفه حفاظت از مقامها را بر عهده دارد هنوز درباره جزییات این حمله توضیحی نداده است.
فریدون عباسی دوانی، رئیس سابق سازمان انرژی اتمی ایران در مصاحبهای تلویزیونی گفت مهاجمان عملیات خود را با تیراندازی شروع کردهاند با این هدف که خودرو آقای فخریزاده کنار نیسان حامل مواد منفجره توقف کند و بعد با انفجار نیسان او را بکشند.
اما این نماینده مجلس به نقل از "محافظان" گفت که بعد از تیراندازی اولیه، محسن فخریزاده ماشینش را قبل از رسیدن به نیسان و دور از آن نگه میدارد و پیاده میشود.
آقای عباسی دوانی میگوید احتمال دارد آقای فخریزاده با شنیدن صدای تیراندازی نگران آسیب دیدن همسرش شده که در خودرو همراهش بوده و به همین دلیل خودرو را متوقف کرده است.
پیشتر حامد فخریزاده، فرزند محسن فخریزاده در گفتوگویی تلویزیونی تایید کرده بود که مادرش در تمام طول این حمله در خودرو بوده است.
خبرگزاری فارس در توضیح وضعیت خودروهای محافظان نوشته است که "ماشین ضدگلوله" حامل محسن فخریزاده و همسرش، به همراه ۳ ماشین تیم حفاظت از شهر رستمکلای مازندران به سمت آبسرد دماوند حرکت میکردند که با نزدیک شدن به مقصد "ماشین پیشرو تیم حفاظت چند کیلومتر مانده به محل حادثه، اسکورت را برای چک و خنثی محل مقصد ترک میکند."
مهاجمان "مسلط"
آقای عباسی دوانی در ادامه روایت خود میگوید: "نمیدانم که آیا خودش (محسن فخریزاده) مسلح بوده و با اسلحه بیرون آمده یا نه... اما بعد از پیاده شدن تیری به کتف او اصابت میکند و همین باعث میشود محافظانی که پشت سر او در حرکت بودند پیاده شوند و او را پوشش دهند."
اما به گفته این نماینده ضاربان، یک محافظ را با سه یا چهار تیر میزنند و او بعد از تیر خوردن "از روی بدن آقای فخریزاده کنار میرود" و بعد به خود او شلیک میکنند. بعدا اعلام شد که نام این محافظ حامد اصغری بوده که از قهرمانان ورزشهای رزمی در ایران بوده است.
"در همین فاصله نیسان را هم منفجر میکنند و ذهن محافظان بیشتر به سمت تله انفجاری میرود... که به اشتباه میگویند انتحاری، ولی انتحاری نبوده چون کسی نیسان را نمیرانده است."
نقشه
"عملیات سه دقیقهای"
خبرگزاری فارس در گزارشی که امروز یکشنبه ۹ آذر منتشر شده، نوشته است "یک کیلومتر جلوتر از ورودی شهر آبسرد و نزدیک باغی معروف به باغ سرهنگ خودرو با رگبار متوقف میشود و پس از آن یک نیسان که در آن پر از الوارهای چوبی بوده است منفجر میشود."
پیشتر این خبرگزاری گزارش داده بود که بعد از انفجار "تا شعاع ۵۰۰ متری خیابان پر از تکههای خودرو و چوب شده و بر اثر انفجار آسیب به دکل برقی مجاور نیسان برق شهر آبسرد نیز قطع میشود."
آقای عباسی دوانی میگوید بعد از این انفجار بقیه محافظان شاید دچار موجگرفتگی شدهاند و باعث شده "ذهن آنها به سمت انفجار برود و آثاری که غلظت غبار و انفجار ایجاد میکند، باعث میشود دید کافی نداشته باشند."
به گفت این نماینده مجلس مهاجمان "چون مسلط بودند به صورت تکتیرانداز یا با اسلحه خاصی که دوربین داشته، از راه دور میتوانستند شلیک بکنند. این که کسی آمده و در جاده شلیک کرده هنوز مشخص نیست."
اما خبرگزاری فارس مدعی شده است که "در این عملیات که حدود ۳ دقیقه طول کشیده است، هیچ عامل انسانی در محل ترور حضور نداشته و تیراندازیها تنها توسط سلاح خودکار انجام شده است و به جز محافظ شهید که مجروح میشود، هیچ فرد دیگری در این حادثه آسیب نمیبیند."
این خبرگزاری همچنین گزارش داده که مالک خودروی نیسان، ۸ آبان ماه امسال از ایران خارج شده است.
پیش از این هم رسانهها، مقامات و افرادی در شبکههای اجتماعی روایتهایی از نحوه کشته شدن محسن فخریزاده ارائه داده بودند.
از جمله روایتها که در رسانهها منعکس و در شبکههای اجتماعی دستبهدست شد، پست اینستاگرام جواد موگویی، نویسنده و مستندساز نزدیک به محافظهکاران بود که با لحنی انتقادی از ناکارآمدی اطلاعاتی منجر به این ترور منتشر شد.
او در روایت خود این حمله را به "فیلمهای اکشن آمریکایی" تشبیه کرده و مدعی شده است که علاوه بر نیسان حامل مواد منفجره "آن دستِ بلوار نیز خودروی سانتافه با ۴ سرنشین در انتظار بوده، به علاوه چهار موتورسوار و دو تکتیرانداز."
آقای موگویی در این روایت نوشته است که محسن فخریزاده بعد از اصابت سه گلوله به دست و پایش از خودرو پیاده میشود و بعد "خودروی اسکورت۲ میرسد. حامد اصغری پیاده میشود، خود را روی دکتر میاندازد و چهار گلوله میخورد. ناگهان نیسان با ریموت منفجر میشود."
بنا بر این روایت که جزییات آن تایید نشده، بعد از انفجار "همزمان سرنشینان سانتافه و موتورسواران شلیک میکنند؛ ۱۲ نفر همزمان. تیم حفاظت زیر آتش گلوله قرار میگیرد."
به نوشته آقای موگویی فرود آمدن هلیکوپتر امداد برای انتقال محسن فخریزاده به دلیل "انفجار ترانس و کابلهای برق در بلوار" با اختلال روبرو شده و ناچار شدهاند مجروحان حمله را به "انتهای بلوار در پارک الغدیر" ببرند تا بتوانند آنها را سوار هلیکوپتر کنند.
"حفره بزرگ اطلاعاتی"
راوی این سوال را مطرح کرده که "چگونه یک 'گروهان تروریستی' در پایتخت با تمام تجهیزات عملیات کردند".
آقای موگویی با اشاره به این که ترورهای قبلی چهرههای هستهای در دولتهای قبلی صورت گرفته "جدالهای جناحی بر سر انتقام یا برجام" را دامی برای سرپوش گذاشتن روی "حفره بزرگ اطلاعاتی" توصیف کرده و خواهان "پاکسازی سیستم" شده است.
بعد از این ترور مخالفان مذاکرات و توافق هستهای ایران، دولت حسن روحانی را متهم کردند که با نشان دادن نرمش بیش از حد در برابر "دشمنان" زمینه چنین اتفاقاتی را فراهم کرده و خواهان "انتقام سخت" شدند.
اما دیگران با اشاره به زمان ترورهای قبلی چهرههای هستهای که پیش از برجام و در زمان دولت محمود احمدینژاد بود، این تحلیل را رد میکنند و آن را بهانهای برای تسویه حساب سیاسی میدانند.
حذف سومین مهره کلیدی سیاستهای نظامی ایران در کمتر از یک دههمحسن فخری زاده در کنار قاسم سلیمانی و حسن تهرانی مقدم از شخصیتهای کلیدی و البته کمتر شناخته شده در برنامه راهبردی جمهوری اسلامی ایران بود. از این سه نفر که هر کدام در راس یکی از حوزههای نفوذ منطقهای، تولید موشکهای بالستیک و فعالیتهای اتمی ایران بودند، محسن فخریزاده و قاسم سلیمانی ترور شدهاند و حسن تهرانی مقدم هم به گفته بعضی رسانهها در انفجار ناشی از خرابکاری کشته شده، هرچند مقامهای ایران اصرار دارند که مرگ او بر اثر حادثه در حین جابجایی سوخت و مهمات بوده است.
+ ابوعلي مهندس + عماد مغنيه + سيدعباس موسوي دبيركل حزب الله+ ]kدين شخصيت حزب الله و فلسطيني ووو
خداوند رحمت كند ايشان را