مربیات و بعضی حلویات

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

قسم ثانى از دستورات از جامع موسوم به تحفة المؤمنين كه آن مشتمل است بر تشخيصات ودستورات
در بيان اعمالى كه متعلق است به ادويهء مركبه
و اگر هر يك از مركبات ... هر علتى و مرضى را به دواى مفرد مداوا نميتوان نمود بنابراين موافق هريك بايد تركيب از مفردات كرده
و هر چند از مركب قليل الاجزاء مقصود حاصل شود بهتر از كثير الاجزاء است
و سبب كثرة اجزاء بسيار مى باشد مثل ادخال چيزی كه بدرقه دواى مقصود باشد و يا مصلح گردد يا معاون شود يا تقوية و نفوذ او منظور باشد و امثال آن از مايحتاج اليه از دفع كراهة طبع و حفظ قوت و اختلاف كيفية استعمال او
و بايد در مركبات اجزائی كه اصل و عمده باشد و از كبار ادويه باشد حذف نكنند مثل قرص افعى كه از ترياق كبير
و هر چه مفسد آن باشد داخل ننمايند مثل بلادر كه مفسد قرص افعى و اكثر ادويهء ترياق است
و هرچه از ادويه كه اثر هر يك ضد ديگرى باشد در قدر شربت مساوى نكنند كه فعل يكديگر را مانع نشوند مثل تساوى اجزاى مسهل با اجزاى قابض
و بايد طبيعت علل و طبيعت اعضاى معلوله طبيعت ادويه و خصوصيت آن به هر عضوى و خلطى و فصلى و مكانى و عادتى و سستى منظور باشد
و چون بعضى از ادويه شديد القوة اند مثل افيون و فرفيون
و بعضى ضد فعل دواى شديد القوه اند
و بعضى ضعيف القوة
و بعضى ضد فعل دواى شديد القوة
و بعضى كثير المنفعة و با منفعت خاص اند مانند غاريقون
و بعضى قليل المنفعة كه زياده از يك منفعت نداشته باشد
و بعضى شريف الفعل
و بعضى خسيس
و بعضى مشترك النفع اند با ديگرى
و بعضى در منافع منفرد
و بعضى مضعف قوة ادويهء نافعه اند
پس در تركيب شرط است كه از كثير المنفعة و شريف و از ضعيف القوة و كثير المنفعة قدر زياده داخل كنند
و از قوى القوه و قليل المنفعة كمتر
و از آنچه در منافع متفرد بود و از هر چه شريف الفعل قليل المنفعة باشد بقدر مقصود كنند
و از انچه قوة دواى نافعه را ضعف كنند بقدر ضرورت
و از دواى قوى كثير المنفعة و از ضعيف قليل المنفعة قدر متوسط كنند
و به دستور در مرعاة عضو عليل قلت و كثرت مقدار ادويه مختلف مى شود
چه هرگاه عضو بعيد باشد از دواى كثير المنفعة شريفهء ضعيف القوة قدری را زياده بايد کرد
و هر گاه عضو قريب باشد مثل معده و مرى بقدر اعتدال كنند
و اگر با كثرة منافع قوى القوة باشد از مقدار معتدل نيز كمتر بايد گردد
اما
طريق دانش مزاج مركبات آنست كه
اجزاء حاره و بارده و رطبه و يابسه هريك از مفرداة آن تركيب را از قرار قدر شربت آن حساب نمايند
و اقل را از اكثر وضع نموده
باقى را بر سمّى عدد ادويه كه عبارت از عدد شربت هر يك است قسمت كنند
و خارج قسمت از مزاج مركب دانند
مثل مزاج مركبى از زنجبيل كه در دويم گرم و خشك است
و كندر كه در سيم گرم و خشكست
و بنفشه كه در دويم سرد و تر است
هر گاه از زنجبيل دو شربت باشد
و از كندر و بنفشه يک شربت
اجزاى حارهء اين مركب يازده
و بارده شش
و يابسه مثل حاره
و رطبه مانند بارده خواهد بود
بدينصورت
حاره(11 جرو) بارده(6 جزو) رطبه(6 جزو) يابسه(11 جزو) زنجبيل(شربت که هر شریت حکم مفردی دارد) كندر( یک شربت) بنفشه( یک شربت) اجزاء حاره(زنجبیل 6 جزو)یابسه( زنجبیل 6 جزو) اجزاء حاره(کندر 4 جزو) يابسه(کندر 4 جزو) اجزاء حاره(بنفشه 1 جزو) يابسه(بنفشه 1 جزو) بارده(زنجبیل 2 جزو) رطبه(زنجبیل 2 جزو) بارده(کندر 1 جزو) رطبه(کندر 1 جزو) بارده (بنفشه 3 جزو)رطبه(بنفشه 3 جزو)
پس چون اقل كه اجزاء بارده و رطبه است از اكثر كه حاره و يابسه است كم شود
پنج جزو از حاره و پنج جزو از يابسه(+باقی) ميماند
و چون پنج را به سمّى عدد ادويه كه به حسب عدد شرباة چهار است قسمت كنند
خارج قسمت يك و ربع است
پس مزاج مركب مذكور در اوايل درجهء دويم گرم و خشك خواهد بود و على هذا القياس
اما
طريق دانش قدر شربت مركبات آنست كه
بعد از تحقيق وزن و عدد شربات مفردات آن جزوى از مركب اخذ نمائيم كه نسبت آن به مجموع وزن مركب چون نسبت واحد باشد به عدد شربات
مثلا وزن مجموع او سى درهم باشد و عدد شربات مفردات ده جزو چون واحد را نسبت به ده كه عدد شرباتست نسبت عشر است پس از سى كه وزن مركب است عشر اخذ نموديم كه او سه درهمست
و اگر فرضا عدد شربات سى باشد و وزن مركب ده شربت آن مركب ثلث م خواهد بود زيرا كه نسبت ثلث به ده چون نسبت واحد است به عدد شربات كه سى باشد

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص228-299

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

در مربيات كه انیجات نامند صفة بعضى از حلويات

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص336

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

مرباى شقاقل
مبهى و مسمن بدن و مقوى اعصاب و كمر است
شقاقل تازه را كه پوست او را خراشيده در آب آهك صاف كرده كه بقدرى تندى داشته كه زبان را بگزد يك شبانه روز بخيسانند
و به آب بجوشانند يا بشويند تا اثر آب آهك نماند
بعد از آن در آب تازه طبخ دهند تا نرم و پخته شود
و عسل را بقوام آورده شقاقل را با عسل چند جوش دهند كه جذب عسل كند
و عسل آن مقدار بايد كه شقاقل را بپوشاند
و به اين دستورات مرباى كدو و پوست هندوانه و زردك و امثال او
و اگر قويتر خواهند جهة باه در مرباى شقاقل و زردك به ازاى هر صد ل
دارچينى زنجبيل قرنفل هيل جوزبوا از هر يك ٣ ل
مشك يكدانگ كوفته و بیخته اضافه نمايند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص336

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

مرباى سيب
مقوى معده و دل است و جهة نيكو كردن بوى دهان مؤثر

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص336

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

مرباى به
در منافع مثل اوست و در تقوية معده قويتر

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص336

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

مرباى بالنگ
جهة سينه و حلق و تقوية معده مؤثر است خصوصا چون با پوست بيرون او ترتيب دهند
و طريق ساختن هر يك آن است كه
سيب و به را از تخم و پوست و بالنگ را از ترشى پاك كرده بقدر انگشتى ريزه كنند و طبخ نمايند تا پخته گردد
و از آب بيرون آورده عسل و شكر را از آب او بقوام آورند
و بعد از آن جرم هر يك با آن چندان بجوشانند كه رطوبت آب در جرم هيچيك نماند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص337-336

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

مرباى نارنج
و ليمو جهة قطع صفرا و تقوية معدهء حاره و دل نافع است
پوست بيرون هر يك را خراشيده با دانه كش دانها بيرون آورند
و در آب بجوشانند تا تلخى كه داشته باشد زايل شود و نرم گردد
و پس با عسل و شكر به دستورى كه گذشت بجوشانند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص337

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

مرباى زنجبيل
كه زنجبيل پرورده گويند جهة تقوية باه و گرده و مثانه و هضم طعام و معدهء بارده و تب بلغمى و سوداوى نافع و مدر بول است
زنجبيل را بيست روز در آب بخيسانند و خشك كرده با آب و اندك عسل بجوشانند تا نرم شود
پس ريزه كرده عسل كف گرفته چندان بريزند كه آن را بپوشاند و بگذارند تا مزاج بگيرد

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص337

[pejuhesh237]

تحفه حکیم مومن:

مرباى هليله
مقوى معده و هاضمه
و مجفف رطوبة معده
و ملين طبع
و جهة ضعف جگر و دماغ و رياح بواسير و سودائي كه از احتراق بلغم بهم رسيده باشد نافع است
صد عدد هليلهء كابلى بزرگ را در آب بقدريكه او را بپوشاند بخيسانند
و پنجاه م خاكستر چوب تاك بر آن ريزند
و هر سه روز يكبار آب و خاكستر را تغيير دهند
و بعد از ده روز هليله را بشويند و با قدرى آب كه آن را بپوشاند و با يك كف جو مقشر چندان بجوشانند كه جو پخته شود
پس بيرون آورده از آب خشك كنند و از جو پاك سازند
و با سر ميخى ده سوراخ هر عددی را كرده با عسل كف گرفته بقدر فرو گرفتن آن در ظرفى كنند
و 20 روز بگذارند و عسل را تغيير دهند
و چون جوش بايد داد تا خاطر جمع شود كه ديگر رطوبتى از آب برداشته بود در آن نمانده است
بعد از آن با عسل كف گرفته بقدری كه او را بپوشاند در ظرفى نگاهدارند
و اگر خواهند كه قويتر گردد به ازاى هر صد عدد هليله از هر يك ادويه كه در مرباى شقاقل مذكور شد يک وقيه اضافه نمايند

کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم- ص337