قانون دوم حرکت (در علم فيزيك) از "ابن ملکا" نه نيوتن!

[pejuhesh232]

.

[pejuhesh232]

تجدید نظر دیگری که در تاریخ علم باید صورت گیرد ، در مورد قانون دوم حرکت است ، امروزه آن را منسوب به نیوتن می دانند اما با تحقیقی پیرامون منابع علمی مسلمانان به ریشه دار بودن این قانون در متون علمی مسلمانان پی خواهیم برد .


در ابتدا تعریف قانون دوم حرکت منسوب به نیوتن را ذکر می کنیم :

1- اگر نیروی F به ذره ای با جرم m اثر کند ، ذره با شتاب لحظه ای a حرکت خواهد کرد . شتاب a با رابطه ی F=ma داده می شود .

2- آهنگ تغییر تکانه ی یک ذره با نیرویی که به آن وارد می شود ، برابر است .(مکانیک تحلیلی ، آرش ، فیروز ، ج1 ، صص 2-3 ، تهران ، 1392)

به عبارتی دیگر نیروی وارده بر جسم با آهنگ تغییر سرعت در زمان متناسب است .

حال عباراتی را از کتاب "المعتبر فی الحکمة" هبة الله بن علی بن ملکای بغدادی می آوریم که به این قانون تصریح می کند :

...کل حرکة ففی زمان لا محالة فالقوة الاشد تحرک اسرع و فی زمان اقصر فکلما اشتدت القوة ازدادت السرعة فقصر الزمان فإذا لم تتناه الشدة لم تتناه السرعة و فی ذلک ان تصیر الحرکة فی غیر زمان و و اشد لأن سلب الزمان فی السرعة نهایة ما للشدة ... .

هر حرکتی در زمان واقع است ، و شدت بیشتر نیرو باعث سرعت بیشتر در زمان کمتر است. یعنی هر چه نیروی وارد بر جسم شدیدتر باشد سرعت آن بیشتر و زمان انتقال آن کوتاه تر است . پس اگر نیروی وارد بر جسم را حدی نباشد سرعت آن را نیز حدی نیست و در نتیجه وقوع چنین حرکتی را در غیر زمان دانستن قوت بیشتری می یابد . در این مورد نفی زمان در سرعت به معنای نهایت شدت آن است . (المعتبر فی الحکمة ، ابن ملکای بغدادی ، هبة الله بن علی ، ج2 ، ص 91 ، دانشگاه اصفهان ، اصفهان ، 1373)

در این متن ابن ملکا به وضوح اشاره می کند که "نفی زمان در سرعت" به منزله ی افزایش شدت نیروست ، این تعبیر همان "آهنگ تغییر سرعت در زمان" امروزی ست .