ياسمين

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

ياسمين‏ سفید :گياهى است از خانوادۀ زيتون Oleaceae نام علمى آن Jasminum officinale L.

و مترادفهاى آن Jasminum affine، Jasminum viminale Salisb. ، Jasminum poeticum Hort.

Royle و. . . مى‌باشد.

در ساير نقاط كشور به آن «ياسمن» ، «ياسمن سفيد» و «ياس گلدانى» گويند.

در كتب طب سنتى با نامهاى «ياسمين بستانى» ، «ياسمون بوّا» ، «سجلاط» ، «شرخات» و «عريف» [شرح اسماء]آمده است.

به شيرازى گل هاشم و به هندى چنبيلى نامند

ياس رازقى،

نام علمى آن Jasminum sambac) Soland. (Ait. var trifoliata Hort. و مترادف آن Jasminum trifoliatum Hort. مى‌باشد.


فارسی: گل رازقى.نام علمى آن Jasminum sambac Ait. و مترادف آن Nictanthes sambac L. مى‌باشد.

به فارسى «گل رازقى» و «رازقى» و به عربى «راسقى» ، «فل» و «سمن» ناميده مى‌شود.

ياسمن زرد،:نام علمى آن Jasminum fruticans L. و مترادف آن Jasminum syriacum Boiss. et Gaill. مى‌باشد.

توضيح: در برخى مدارك از جمله در قرابادين كبير ظيّان را براى ياسمن برّى آورده كه آن را ياس سفيد مى‌نامد.

به فارسى «ياسمن زرد» و «ياس زرد» (در جنگلهاى شمال ايران) و در ارسباران «شوران»

و در كتب طب سنتى با نامهاى «ظيّان» و «ياسمن البر» آمده است

عربی:

یونانی:

انگلیسی:یاسمین سفید:Jessamine، Jasmine و Commom white jasmine «ياسمن چمپا»:Jasmine، Catalonian، Spanish jasmine

گل رازقى. :Arabian jasmine و Sumbac jasmine و Tuscan jasmine ياسمن زرد:Wild jasmine و Common yellow jasmine

فرانسه:یاسمین سفید:Jasmin blanc و Jasmin officinal «ياسمن چمپا»:Jasmin de Catalogne و Jasmin d'Espagne گل رازقى.

:Jasmin sambac و Jasmin arabe ياسمن زرد:Jasmin jaune

آلمانی:

ایتالیائی:

«ياسمن چمپا» كه باغبانها به آن «ياس چمپا» نيز مى‌گويند.

نام علمى آن Jasminum grandiflorum L. و مترادفهاى آن J. officinal L. var grandiflorum Bailey. ، J. aureum D. Don. و. . . مى‌باشد.

[pejuhesh237]

برى و بستانى می باشد:

برى او را ظياّن نامند و به فارسى ياس سفيد و مذكور شد

و بستانى او چنبلى كه ياسمين هندى باشد و آن زرد و سفيد می باشد

و امين الدوله گويد ارغوانى نيز می باشد و سفيد او نزد اطبا مسمى به زنبق است

و سوسن آزاد را مخصوص سوسن سفيد دانسته‌اند

و سوسن سفيد نزد اكثر ايشان مفقود الخاصية است و اين از جمله اشتباهات است كه در سوسن مذكور شد

و جمهور اطبا تعريف ياسمين نموده اند كه درخت او مانند درخت مورد و املس

برگش نرمتر و پهن تر و به سطبرى برگ مورد نيست درخت قسم سفيد او ضعيفتر

و گلش سفيد و با شايبهء سرخى و بسيار خوشبوى و از وقت شگفتن نرگس تا عقرب گل مي دهد

و در بلاد حاره هميشه و درخت نوع زرد او عظيم و چترى و مانند درخت موز است

و نزد بعضى قسم زرد او مسمى به زنبق است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص264

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

گلى است خوشبو و سفيد و زرد و كبود و بعضى را پشت گل بنفش

و هر يك سواى زرد بستانى و برى و جبلى مى‏باشد

و سفيد آن خوشبو و كثير الوجود و كبود آن كمياب و نبات آن مابين شجر و يقطين

يعنى نه مانند درخت ايستاده است و نه مانند يقطين بر زمين مفروش خصوص سفيد آن

و نيز زرد و كبود آن شجريت غالب و در بعضى بلاد درخت آن عظيم مى‏گردد

و ساق سفيد آن اندك پيچدار و برگ‏هاى آن اندك ريزه طولانى و مشرف و بر دو جانب شاخه آن رسته و خوش منظر

و گل آن خوشبو با ساقه باريك مجوفى و بر سر آن برگ‏هاى ريزه پيوسته به آن ساق و در هنگام غنچگى طولانى امرودى شكل و بعضى

سفيد آن را زنبق دانسته ‏اند و گفته‏ اند از روغن زنبق مراد روغن اين است و سوسن آزاد را مخصوص بدين .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 795

یاسمین سفید:

اين درختچه گاهى در جنگلها مانند طناب به دور درختان ديگر مى‌پيچد و آنها را از رشد بازمى‌دارد،

برگهاى آن متقابل، مركب و داراى  ٩ - ٣  برگچۀ بيضى‌شكل مثلثى است،

يك طرف دمبرگ پهن و در طرف ديگر آن نوك‌تيز شبيه مثلث است.

برگهاى آن صاف عارى از كرك و گلهاى آن سفيد معطّر است و در اواخر بهار و اوايل پاييز ظاهر مى‌شود.

تكثير ياسمن سفيد از طريق قلمۀ ساقۀ نيمه چوبى آن انجام مى‌شود.


گونه‌هاى ديگرى از ياسمن در ايران مى‌رويند كه از نظر خواص دارويى كم‌وبيش مشابه ياسمن سفيد

و برخى از آنها حتى قوى‌تر است، كه عبارت‌اند از:

«ياسمن چمپا» كه باغبانها به آن «ياس چمپا» نيز مى‌گويند.

گل آن درشت‌تر، سفيد و بسيار معطّر است.

گياهى است بوته‌اى برگهاى آن متقابل مركب از  ١١ - ٧  برگچۀ لوزى، دراز و نوك‌تيز.

طول برگها  ١٢ - ۵  سانتى‌متر و برگچه‌ها به طول  ٣ - ٢  سانتى‌متر و پهناى  ۵ / ١ - ١  سانتى‌متر است.

اين ياسمين در باغها و باغچه‌ها و در گلدان در ايران كاشته مى‌شود.

در نقاط سردسير در زمستان بايد در پناه سرما نگهدارى شود.

گل رازقی:

گل رازقى درختچۀ كوچك يا بوته‌اى است. برگهاى آن نازك و متقابل، تخم‌مرغى، برخى از برگها نوك‌تيز و برخى نوك قوسى است.

گلهاى سفيد پرپر و بسيار معطّر دارد. اين گل در جنوب ايران در هواى آزاد كشت مى‌شود

ولى در مناطق سرد بايد زمستان در داخل ساختمان و محفوظ باشد.

ياس رازقى، :

درختچه‌اى است بالارونده. گلهاى درشت سفيد بسيار معطّر دارد.

بومى هند است و سرما را تحمل نمى‌كند. و در زمستانهاى سرد بايد در گلخانه باشد.در تيس به آن «ياس» گفته مى‌شود.

خواص دارويى آن شبيه گل رازقى است.


ياسمن زرد :

درختچه‌اى است هميشه سبز و شاخه‌هاى آن خزنده و نسبتا سخت.

برگهاى آن متناوب و غالبا داراى سه برگچه كوچك است، هر برگچه تخم‌مرغى كوچك به طول  ٢ - ١  سانتى‌متر و به رنگ سبز تيره است.

گلهاى آن در انتهاى شاخۀ گل‌دهنده به صورت مجموعه  ۵ - ٢  گلى ظاهر مى‌شود و جام قيفى‌شكل آنها زردرنگ است.


گونۀ ديگرى ياسمن زرد به نام علمى Jasminum revolutum وجود دارد.

به انگليسى اين گونه Yellow jasmine و Italian yellow jasmine گفته مى‌شود.

گياه‌شناسان آن را شكل خاصى از گونه J. humile مى‌دانند.

برگهاى آن سبز تيره با  ٧ - ۵  برگچه و گلهاى آن زرد تيره معطّر مى‌باشد.

درختچه‌اى است كوچك و هميشه سبز كه در تابستان گل مى‌كند و بيشتر در گلكارى‌ها مورد توجه است.

از نظر خواص درمانى به علت سميت و خشكى و گرمى زياد آن مانند گونه قبلى مصرفى ندارد.

معمولا روى گونه J. fruticans كه چوبى‌تر و سخت‌تر است پيوند مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص 105-109

[pejuhesh237]

.و گل ياسمين زرد ايران در دكهن و شاه ‏جهان‏ آباد و در بعضى بلاد هند كثير الوجود کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 796

یاسمین سفید:

اين درختچه در سواحل مديترانه، قفقاز تا هيماليا و ايران انتشار دارد.

در ايران در شمال در جنگلهاى جلگه‌اى و ميان‌بند مرطوب شمال ايران مى‌رويد


«ياسمن چمپا» كه باغبانها به آن «ياس چمپا» نيز مى‌گويند. اين ياسمين بومى هند است و تا دامنه‌هاى هيمايا انتشار دارد.


گل رازقی:بومى مناطق گرم و حارّه آسيا است. در سرتاسر هند نيز به عنوان گل زينتى كاشته مى‌شود.

یاس رازقی: در سواحل درياى خزر آن را در هواى آزاد مى‌كارند.

ياسمن زرد :اين درختچه بومى مناطق مديترانه‌اى است.

در ايران در اغلب قسمتهاى جنگلهاى شمال در ميان دربند، درۀ هراز، چالوس، رودبار، لوشان،

ارسباران، در خراسان و اطراف تهران در دربند نيز ديده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص 105-109

[pejuhesh237]

.اسانس گل ياسمن سفيد در عطرسازى نقش وسيعى دارد.

در هند از ريشۀ آن براى رفع رينگ ورم   مصرف مى‌شود.

رينگ ورم بيمارى قارچى پوستى است كه با بروز آن حلقه‌هايى روى پوست ديده مى‌شود.


گل رازقی:

در هند از ريشۀ رازقى به عنوان قاعده‌آور به مقدار كم تجويز مى‌شود، چون سمّى است.

گلهاى آن خاصيت بند آوردن شير دارد و براى اين كار گلهاى آن را بدون اينكه مرطوب كنند،

روى پستان زنانى كه به علل مختلفى از جمله وجود آبسه‌هاى تهديدكننده نمى‌خواهند شير ترشح شود، مى‌گذارند

و با اين كار ترشح شير قطع مى‌شود.

برگهاى خشك آن را نيز در آب خيس كرده و له‌شدۀ آن را مانند ضماد روى زخمهاى دردناك مى‌گذارند، بسيار مفيد است.

در چين معمول است گلهاى آن را با چاى مخلوط مى‌كنند

و به اين ترتيب به چاى عطر دلپذيرى مى‌دهد تنطور ريشۀ بسيار سمّى رازقى يك مسكّن خيلى قوى و بى‌حس‌كننده

و داراى خاصيت ضد عفونى و التيام زخم مى‌باشد سابقا در چين از خاصيت بى‌حس‌كنندۀ آن استفاده مى‌كردند

و آن را به بيمارانى كه مى‌بايست تحت عمل جراحى قرار گيرند به مقدار مجاز مى‌دادند

در هند و چين شيرۀ برگهاى رازقى را با سفيدۀ تخم‌مرغ مخلوط كرده براى تحليل ورم و التهاب روى مژه‌ها مى‌اندازند .

از گلهاى آن مخلوط با اجزاء ديگر محلولى درست مى‌كنند و براى آرام كردن خارش شديد تبهاى تاولى به روى مواضع مى‌مالند.

در شبه‌جزيرۀ مالايا براى قطع ترشح شير گلهاى آن را له كرده و روى پستان زنان مى‌گذارند

. در اندونزى و فيليپين از له‌شدۀ برگهاى آن هم مانند گل براى قطع ترشح ستفاده مى‌كنند.

به علاوه از له‌شدۀ برگها براى رفع ناراحتى‌هاى پوست و التيام زخم به شكل ضماد مى‌اندازند

و از جوشاندۀ آن به عنوان تب‌بر تجويز مى‌شود

ريشۀ تازۀ آن را براى معالجۀ بيمارى‌هاى آميزشى مى‌خورند . ولى استوارت نظر موافقى با كاربرد ريشه ندارد.

در اندونزى از تمام قسمتهاى گياه به عنوان مبرّد و خنك‌كننده براى كاهش تب مصرف مى‌كنند

یاسمن زرد:

و چون خوردن آن ممكن است ايجاد مسموميت كند اصولا چندان تجويز نمى‌شود.

پوست را تحريك مى‌كند و در مخاطها اثر بسيار شديد مى‌گذارد

و در اسناد طب سنتى آمده است كه خوردن  ۵  گرم آن ممكن است كشنده باشد. بنابراين مصرف آن تقريبا متروك شده است.

در كتب طب سنتى خواص آن را شبيه و خيلى قوى‌تر از ياسمن سفيد مى‌دانند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 7 ص 105-109

[pejuhesh237]

در دويم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص264

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و تا سيّم نيز گفته‏اند. طبيعت روغن آن‏: گرم و تر کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 796-795

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مفتح سدد و مسهل بلغم و سودا و ماء اصفر و رافع سدد و رياح غليظه

و فالج و مفاصل و امثال آن و مقاوم سموم و مفرح

و محرك باه و مدر حيض و مخرج اقسام كرم شكم

و بوئيدن او جهة درد سر بارد و تقوية دماغ و رافع رياح دماغى

و نطول طبيخ او جهة دردهاى بارده و صداع

و ضماد او جهة کلف و سرخ كردن رخسار و بزرگ كردن قضيب

و اعانة بر نعوظ و سفيد كردن موى سياه مؤثر

و مصدع محرورين و مصلحش بنفشه و گل سرخ و سركه

و قدر شربتش از جرم او تا سه درهم و بدلش ياسمين زرد

و بدل هر دو ياسمين بريست و روغن ياسمين

به دستور مفتح و محلل و در جميع افعال مذكوره قوى التاثير است

و قدر شربتش سه درهم تا پنج درهم

و گل ياسمين زرد در هند كثير الوجود است چون آن را در حنظل سبز مهرا پخته يك

درهم او را با يك وقيه عسل چند روز به دستور مداومت نمايند جهة استسقا و درد كمر و مفاصل مجرب بيان نموده اند.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص264

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

افعال و خواص آن‏: مفرح و مفتح سدد و مسمن بدن.

و چون آن را در شراب اندازند اندك آن سكر بسيار آورد

و آشاميدن آب گل آن سه روز هر روز ده درم قاطع نزف الدم

و مضمضه به آب مطبوخ برگ آن جهت درد دندان و قلاع دهان و جوشش آن و لثه

ياسمين زرد و در تسخين بدن و سفيد كردن موى زرد آن اقوى و بدل هر دو ياسمين برى است

و روغن آن كه مانند روغن گل مرتب نمايند و يا كنجد مقشر در آن مكرر پرورده نمايند تا رنگ كنجد سرخ گردد

پس ساييده از آن روغن اخذ نمايند بسيار خوشبو و معطر مى‏باشد

افعال و خواص روغن آن‏: و نرم كننده جلد و جهت امراض بارده عصبانيه و مشايخ نافع

و بوييدن آن مصدع و باعث رعاف محرورين. .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 795-796

[pejuhesh237]

او مفتح سدد و مسهل بلغم و سودا و ماء اصفر و رافع سدد و رياح غليظه

و فالج و مفاصل و امثال آن و مقاوم سموم و مفرح

و محرك باه و مدر حيض و مخرج اقسام كرم شكم

و بوئيدن او جهة درد سر بارد و تقوية دماغ و رافع رياح دماغى

و نطول طبيخ او جهة دردهاى بارده و صداع

و ضماد او جهة کلف و سرخ كردن رخسار و بزرگ كردن قضيب

و اعانة بر نعوظ و سفيد كردن موى سياه مؤثر

و مصدع محرورين و مصلحش بنفشه و گل سرخ و سركه

و قدر شربتش از جرم او تا سه درهم و بدلش ياسمين زرد

و بدل هر دو ياسمين بريست و روغن ياسمين

به دستور مفتح و محلل و در جميع افعال مذكوره قوى التاثير است

و قدر شربتش سه درهم تا پنج درهم

و گل ياسمين زرد در هند كثير الوجود است چون آن را در حنظل سبز مهرا پخته يك

درهم او را با يك وقيه عسل چند روز به دستور مداومت نمايند جهة استسقا و درد كمر و مفاصل مجرب بيان نمودهند.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص264

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

افعال و خواص آن‏: مفرح و مفتح سدد و مسمن بدن.

و چون آن را در شراب اندازند اندك آن سكر بسيار آورد

و آشاميدن آب گل آن سه روز هر روز ده درم قاطع نزف الدم

و مضمضه به آب مطبوخ برگ آن جهت درد دندان و قلاع دهان و جوشش آن و لثه

ياسمين زرد و در تسخين بدن و سفيد كردن موى زرد آن اقوى و بدل هر دو ياسمين برى است

و روغن آن كه مانند روغن گل مرتب نمايند و يا كنجد مقشر در آن مكرر پرورده نمايند تا رنگ كنجد سرخ گردد

پس ساييده از آن روغن اخذ نمايند بسيار خوشبو و معطر مى‏باشد

افعال و خواص روغن آن‏: و نرم كننده جلد و جهت امراض بارده عصبانيه و مشايخ نافع

و بوييدن آن مصدع و باعث رعاف محرورين .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 795-796


خواص آن فرح‌آور و بازكنندۀ گرفتگى‌ها و انسداد مجارى مى‌باشد.

بوييدن آن براى تقويت دماغ و تسكين سردرد سرد و رفع بادهاى دماغ براى سردمزاجان و پيران مفيد است.

خوردن گل آن مسهل بلغم، سودا و زردآب، دفع‌كنندۀ گاز و بادهاى غليظ است

و همچنين براى فلج، لقوه، خواب رفتن اعضا و درد مفاصل نافع است.

نيروى جنسى را افزايش مى‌دهد و اقسام كرم معده و روده را خارج مى‌سازد.

مدّر و قاعده‌آور مى‌باشد. خوردن گل آن در مدت  ٣  روز و هر روز  ۴٠  گرم قاطع خونريزى است

و مضمضه با آب دم‌كردۀ برگ آن براى درد دندان، زخمهاى دهان و استحكام لثه مفيد است.

ضماد آن بر آلت تناسلى مرد منعّظ است و خوردن برگ آن مقاومت خاصى در مقابل سموم ايجاد مى‌كند.

براى گرم‌مزاجان مضرّ است و اسراف در بوييدن آن موجب زردى رنگ مى‌شود، از اين نظر گرم‌مزاجان بايد آن را با بنفشه، سركه و گل سرخ

بخورند. مقدار خوراك از جرم گل آن تا  ١٢  گرم و از آب آن تا  ۴٠  گرم و جانشين آن از نظر خواص ياسمن زرد است.

از چوب ياسمن سفيد براى ساختن بعضى از پيپها استفاده مى‌شود، چون چوب معطّرى است

خواص-كاربرد «ياسمن چمپا» :

گلهاى آن تلخ و قى‌آور است. در هند له‌شدۀ گلهاى آن را براى درمان بيمارى‌هاى پوستى،

نظير جرب، رفع سردرد، افزايش ديد چشم و عقرب‌گزيدگى روى موضع مى‌گذارند.

براى تمامى گياه اثر ضد كرم، مدّر و قاعده‌آور قائل هستند.

جويدن برگهاى آن براى التيام زخمها و تاولهاى دهان مفيد است.

شيرۀ تازۀ برگها را روى ميخچه يا قسمتهايى از پوست كه سفت و دردناك شده باشد، مى‌گذارند.

با شيرۀ برگها روغنى تهيه مى‌كنند و در موارد ترشحات گوش   در گوش مى‌ريزند.

ريشۀ گياه مسهل است و براى تسكين سردرد، درمان فلج و روماتيسم تجويز مى‌شود .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 105-107

[pejuhesh237]

.