لسان الثور

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گاو زبان:
گياهى است از خانوادۀ Boraginaceae ، كه Borraginaceae نيز نوشته مى‌شود.

Barago officinal L.

هندى: سنكاهولى

فارسی:گاو زبان

عربی:لسان الثور به فتح ثاى مثلثه و سكون واو و راى مهمله لغت عربى است.

یونانی:فو و به لاطينى بكلورم و به لغتى ديگر يرااجم

انگلیسی:Borage

فرانسه:: Bourrache officinale , Bourrache commune , Bourache

آلمانی: Boretsch

ایتالیائی:Buglossa vera , Borrana , Borragin

[pejuhesh237]

برگ نبات او با خشونت و سطبرى و مايل به سياهى

و مفروش بر زمين و بر روى آن نقطهاى سفيد شبيه به خار و زغب دار

و ساقش قريب به زرعى و مزغّب و شاخهاى با زغب و باريك و سفيد

و گلش لاجوردى بشكل گل انار و تخمش مستدير و لعابى

و قسمى از آن كه در اصفهان و در بعضى بلاد گاو زبان می دانند مرماحور است

و گل او لاجوردى و كوچك و مدور می باشد .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص231

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ساق آن باريك و خشن مانند پاى ملخ و سبز مايل به زردى و به قدر ذرعى و بزرگ

و آن بزرگتر و سياه و ضخيم و با خشونت و منقط به نقطه ‏هاى سفيد شبيه بخار

و مزغب شبيه به زبان گاو و مفروش بر روى زمين و ربيعى است

و تازه آن سبز مايل به زردى و كهنه آن مايل به سياهى و هر چند كهنه‏ تر گردد سياه‏تر شود

و از آن كوچكتر و طولانى و تخم آن كوچك اندك طولانى و سفيد

و از حب القرطم اندك باريك‏تر و در قمعى و اندك لعابى و تخم آن را مدور نيز گفته‏ اند

و بهترين آن گاوزبان تازه ضخيم سبز مايل به زردى منقط گيلانى است.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 702

گیاهی است علفی، یکساله به ارتفاع 15 تا 70 سانتیمتر و دارای ساقه منشعب شیار دار

و پوشیده از تارهای خشن که امروزه در غالب نقاط اروپا مانند منطقه مدیترانه، فرانسه، افریقای شمالی

و بعضی نواحی آسیا و احتمالا در ایران می روید بعلاوه به منظور استفاده های درمانی، در برخی نقاط پرورش می یابد.

گاو زبان، برگهایی منفرد، ساده و پوشیده از تارهای خشن دارد.در قاعده ساقه گیاه، برگها دارای دمبرگ مشخص

ولی در قسمت های انتهائی آن تقریبا بدون دمبرگ است.

گلهای آن که به تناسب محل رویش، در فاصله ماههای فروردین و تیر ظاهر می شود،

رنگ آبی زیبا و بندرت سفید یا گلی دارد.

کاسه و جام گل آن 5 قسمتی و منقسم به قطعاتی است که بدان ظاهر جدا گلبرگ می دهد.

از اختصاصات جام گل آن این است که قطعات پهنک جام، به لوله ای که در غالب گیاهان این تیره دیده می شود، منتهی نمی گردد

و این خود بهترین وسیله تشخیص آن از گیاهان مختلف این تیره است.

پنج پرچم با بساک نزدیک به هم دارد که در قاعده میله آنها، یک زائده زبانه ای شکل به وضع قائم دیده می شود.

مادگی آن دارای تخمدانی فوقانی است و پس از رسیدن نیز به میوه 4 فندقه ای مبدل می گردد که درون هر یک از آنها، یک دانه تیره رنگ بدون آلبومن جای دارد.

برگ گاو زبان دارای بوی ضعیف و طعم بدون مزه است ولی گلهایش طعم لعابی دارد. گياهان دارويي دكتر زرگري جلد 3.ص 511

گونه‌هاى مختلفه آن با نام گاوزبان در طب سنتى مستعمل است كه در اينجا به شرح معروف‌ترين آنها مى‌پردازيم:

 ١ . Echium amoenum Fisch. et Mey. . گياهى است مانند اغلب قريب به اتفاق گياهان خانوادۀ گاوزبان، دوساله و چندساله و ساقه

و برگهاى آن پوشيده از تار و كرك است. برگها ساده، ميوۀ آن نوك‌تيز، فندقه،

سطح آن داراى برجستگى‌هاى كوچك و تيز و كركها در اين نوع نرم است.

گلهاى آن درشت به رنگ آبى مايل به بنفش كه در اواسط بهار تا اواسط تابستان ظاهر مى‌شود.

در ايران اطلاق مطلق نام گاوزبان به اين گياه است كه معمولا چون گل آن مصرف مى‌شود،

گل گاوزبان گفته مى‌شود و در بازار گلهاى خشك آن به نام گل گاوزبان عرضه مى‌شود كه اغلب مخلوط با ساير گونه‌ها مى‌باشد.


2- Anchusa italica Retz. كه مترادف آن A. azurea Mill. و A. paniculata Ait. مى‌باشد.

به فرانسوى Buglosse d,Italie و به انگليسى Sea bugloss گفته مى‌شود.

گياهى است از خانوادۀ Boraginaceae دوساله يا چندساله بلندى آن تا يك متر مى‌رسد.

ساقه و برگهاى آن پوشيده از تارهاى خشن سفيد يا خاكسترى است.

برگهاى آن بيضى و نوك‌تيز و گلهاى آن آبى است.

 ٣ . Anchusa officinalis L. كه به انگليسى Bugloss گفته مى‌شود. خيلى شبيه به A. italica مى‌باشد.

ولى گلهايش آبى و بيشتر سفيد و قرمز خوشه‌اى است در ايران تا به حال ديده نشده ولى در اروپاى مركزى و جنوبى فراوان است

و در اروپا گياه دارويى در رديف گاوزبان است كه مخلوط با ساير گونه‌ها مصرف مى‌شود.

 4 . گونۀ ديگرى كه از نظر خواص كاملا مشابه گونه قبلى (شماره  3 ) است به نام Buglosse officinalis مى‌باشد

كه به‌طور كلى به فرانسوى Buglosse نيز مى‌گويند.

برگهاى آن به‌طورى كه در شكل ديده مى‌شود شبيه زبان گاو است.

برگها منفرد داراى بريدگى‌هاى عميق، قوى و پيچيده و گلهاى آن آبى رنگ مى‌باشد.

5 . Trichodesma africanum R. Br. كه T. africanum) L. (R. Br. نيز آمده است.

به فرانسوى به آن Trichodesme و Bourrache sauvage و به انگليسى African borage گويند.

از گاوزبانهاست و از خانوادۀ Boraginaceae مى‌باشد.

گياهى است چندساله به بلندى  ۵٠ - ١۵  سانتى‌متر. ساقه و شاخه‌هاى آن پوشيده از تارهاى زبر و خشن است.

برگهاى آن متقابل، بيضى، دراز و نوك‌تيز و پوشيده از برجستگى‌هاى سفيد سوزنى.

گلهاى آن آبى است و در قسمت پايين گل آن لكه‌هاى زرد و قهوه‌اى ديده مى‌شود


 6 . دو گونۀ ديگر Trichodesma indicum R. Br. و T. zeylanicum R. Br. كه در هند مى‌رويند در حقيقت گاوزبان هندى هستند

و در ايران شناسايى نشده‌اند نيز از انواع گاوزبانها هستند

ولى از نظر خواص كمى با ساير گاوزبانها متفاوت هستند كه در قسمت خواص كاربرد شرح آنها خواهد آمد.

 7 . Caccinia carssifolia) Vent. (O. Keentz و مترادف آن Caccinia glauca Sav. مى‌باشد.

اين گياه نيز از خانواده گاوزبان است و خواص آن شبيه گاوزبانهاست.

در اين مناطق نام محلى آن گاوزبان است.

محققان فلورا ايرانيكا اين گياه را به نام Caccinia macranthera Brand var crassifolia) vent. (Brand نام‌گذارى كرده‌اند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 400-406

[pejuhesh237]

منبت آن اكثر بلاد خصوص گيلان كه در آنجا بسيار خوب مى ‏شود

و در عظيم ‏آباد از ملك هند نيز مى‏ شود و ليكن برگ آن نازك .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 702

منشاء اصلی این گیاه، سابقا به آسیای صغیر و سوریه نسبت داده می شده است

در حالی که این گیاه در نواحی مذکور جز در مزارع، آن هم به حالت نادر یافت نمی شود.

بنظر می رسد که گاو زبان از نواحی غربی مدیترانه، اسپانیا و افریقای شمالی منشاء گرفته از آنجا به نقاط دیگر انتقال یافته باشد.

سوابق تاریخی نشان می دهد که مردمان دوران قدیم آنرا نمی شناخته اند

و احتمال می رود که نخستین بار این گیاه توسط مردمانی از طوایف شمال افریقا ، به اسپانیا جهت پرورش، انتقال یافته

و از آنجا به نواحی دیگر نفوذ یافته است. گياهان دارويي دكتر زرگري جلد سوم ص 511

گاو زبان در کوهستانهای کشور فرانسه، تا ارتفاعات 1800 متری نیز داده می شود.ص

 . Caccinia carssifolia) Vent. (O. Keentz و مترادف آن Caccinia glauca Sav. در ايران در اطراف تهران، در سفيدرود، امامزاده هاشم بين

رودبار و منجيل و بين درّه ملا على و پاچنار راه قزوين به رشت، بين رشت و پيربازار، در آذربايجان، در كرمان و خراسان در دامنه‌هاى كوه

هزار مسجد، در اراك و تفرش و نهاوند و در كرمان و بلوچستان و در مناطق جنوب غرب در دامنه‌هاى كوه بهجت (جبل حرمين)

و در مناطق مرزى مشرق در درّه حريرود.

  Trichodesma africanum R. Br. كه T. africanum) L. (R. Br. اين گياه در ايران در كرمان، بلوچستان بين خاش و ايرانشهر در مكران در

تنگ سرخ، كوه سرباز و در سيستان در كوه خواجه ديده شده در هند نيز در پنجاب بلوچستان و سند انتشار دارد.

Buglosse officinalis اين گياه در اروپا در فرانسه، ايتاليا و ساير مناطق مى‌رويد و به عنوان گياه دارويى گاوزبان مصرف مى‌شود.

در ايران تا به حال گزارشى از شناسايى آن داده نشده است.

Borago officinalis L. اين گياه در تمام قسمتهاى جنوب اروپا بخصوص اسپانيا و همچنين افريقاى شمالى و در آسيا در سوريه مى‌رويد.

در ايران تا به حال گزارشى دربارۀ وجود آن داده نشده است، و به‌هرحال اگر هم باشد تعدادش كم است و در تأمين گاوزبان ايران نقش

ندارد و به مقدار محدودى در آذربايجان به منظور توليد گاوزبان تجارتى كاشته مى‌شود.

Anchusa officinalis L. در ايران تا به حال ديده نشده ولى در اروپاى مركزى و جنوبى فراوان است

و در اروپا گياه دارويى در رديف گاوزبان است كه مخلوط با ساير گونه‌ها مصرف مى‌شود.

Anchusa italica Retz. كه مترادف آن A. azurea Mill. و A. paniculata Ait.

در ايران نيز مى‌رويد و در ايران در شرق در نواحى مرزى حريرود و

در شمال ايران در گيلان، رودبار و مازندران، و در اطراف تهران در كن و سولقان،

در اصفهان و در آذربايجان نزديك تبريز و يام و در لرستان در ازنا و در نهاوند و كوه گرو ديده مى‌شود..

Echium amoenum Fisch. et Mey. اين گياه در قسمت وسيعى از مناطق شمال ايران در گيلان، منجيل، ارتفاعات عمارلو در چرم‌كش و

سياه‌بيشه در راه كرج و چالوس در ارتفاعات بين رودبار و منجيل در جنوب رودبار و نواحى شمالى هرزويل، كندوان و جنگل پل‌زنگوله دره

چالوس و در گرگان در مينودشت بين گرگان و نوده ديده مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 400-406

[pejuhesh237]

قسمت مورد استفاده این گیاه ، گل ، برگ و یا سرشاخه گلدار آن است. در کدکس منحصراً مصرف گل آن ذکر شده است .

برگ گل گاو زبان دارای بوی ضعیف و طعم بدون مزه است ولی گلهایش طعم لعابی دارد.


.در چين از گلهاى گياه Trichodesma indicum و T. zeylanicum به عنوان معرّق و براى نرم كردن سينه به صورت دم‌كرده مصرف مى‌كنند

. در هند گياه T. indicum به عنوان مدّر مصرف مى‌شود.

از خيس كردۀ برگهاى آن براى تصفيۀ خون مى‌خورند. ريشۀ آن را كوبيده و له كرده آن را براى تحليل روى ورمها مى‌اندازند،

بخصوص روى مفاصل.

گياه Caccinia crassifolia اثر درمانى شبيه گاوزبان دارد و در هند از آن به عنوان تونيك و نرم‌كننده و مدر تجويز مى‌شود

و در موارد سيفيليس و روماتيسم آن را مصرف مى‌كنند.

گاوزبان گونه Borago officinalis كه گاوزبان اصيل اروپايى است و در آذربايجان نيز نوعى از آن كاشته مى‌شده است،

معرّق و نرم‌كننده است و براى تصفيۀ خون اثر محسوس دارد.

آرام‌بخش است و براى تنظيم و تقويت كبد و برونشها در موارد زكام و تسكين سرفه،

بى‌اختيارى دفع ادرار و انواعى از استسقا مفيد است .

به علت داشتن خاصيت مدّر اين گاوزبان را در شروع بيمارى‌هاى سرخك و مخملك، به منظور دفع سموم از بدن، مى‌خورند.

در استعمال خارج از له‌شدۀ برگهاى اين گاوزبان براى تحليل ورم آبسه‌ها و كاهش درد آنها استفاده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 406

[pejuhesh237]

در اول گرم و تر و قوتش تا هفت سال باقيست کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص231


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و خشك آن را رطوبت كمتر و مايل به يبوست و گل آن الطف جميع اجزاى آن.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 702-703

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و گل او الطف و در جميع اجزاء او مفرح و مقوى اعضاى رئيسه

و حواس و مسهل مرة السودا و صفراء

و جهة امراض سوداوى و سرسام و برسام و جنون و ماليخوليا

و خفقان و خشونة سينه و سرفه و ضيق النفس و نيكوئى رخسار

و سنگ مثانه و يرقان و تقوية حرارة غريزى مؤثر

و مضر سپرز و مصلحش صندل

و قدر شربت از آبش تا چهار وقيه و از جرم او تا ده درهم

و بدلش به وزن او ابريشم محرق و چهار دانگ او پوست ترنج است

و دو درهم گل او با يك درهم طين ارمنى و دو درهم شكر رافع خفقانست

و عرق گاو زبان جهة امراض سوداوى مفيد

و در ساير افعال ضعيفتر از آن و قدر شربتش سى مثقال

و برگ سوخته او جهة قلاع اطفال و سستى بن دندان و حرارة دهان مفيد است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص231

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

آشاميدن‏ آن با مطبوخات مناسبه تفريح و رفع خشونت قصبه ريه و سينه و سرفه و ضيق النفس

و درد گلو و سينه و شش و خفقان سوداوى و توحش و وسواس و حديث نفس و فزع و خوف و غم و هم و يرقان و سنگ گرده و مثانه

و مطبوخ آن با نبات و يا با شكر و يا ماء العسل جهت خشونت سينه و قصبه ريه و سرفه و ضيق النفس

و ذرور محرق آن در دهان جهت قلاع دهان اطفال و تسكين لهيب و سوزش دهان و سستى لثه و به دستور غير محرق آن و ليكن از آن ضعيفتر.

بدل آن‏: ابريشم خام محرق و چهار دانگ آن پوست اترج و نيز به وزن آن ريبابس و نصف آن سنبل و ربع آن اسارون گفته‏اند

و چون از آب آن و آب سيب و آب مويز شرابى ترتيب دهند دو مثقال آن تفريح به حد يك رطل شراب كند

بدون ازاله عقل و عرق گاوزبان جهت امراض سوداوى و وسواس و خفقان سوداوى مفيد

و در ساير افعال ضعيف‏تر از جرم و مطبوخ آنست و بعضى اقوى گفته ‏اند.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 703

[pejuhesh237]

و گل او الطف و در جميع اجزاء او مفرح و مقوى اعضاى رئيسه

و حواس و مسهل مرة السودا و صفراء

و جهة امراض سوداوى و سرسام و برسام و جنون و ماليخوليا

و خفقان و خشونة سينه و سرفه و ضيق النفس و نيكوئى رخسار

و سنگ مثانه و يرقان و تقوية حرارة غريزى مؤثر

و مضر سپرز و مصلحش صندل

و قدر شربت از آبش تا چهار وقيه و از جرم او تا ده درهم

و بدلش به وزن او ابريشم محرق و چهار دانگ او پوست ترنج است

و دو درهم گل او با يك درهم طين ارمنى و دو درهم شكر رافع خفقانست

و عرق گاو زبان جهة امراض سوداوى مفيد

و در ساير افعال ضعيفتر از آن و قدر شربتش سى مثقال

و برگ سوخته او جهة قلاع اطفال و سستى بن دندان و حرارة دهان مفيد است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص231

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

آشاميدن‏ آن با مطبوخات مناسبه تفريح و رفع خشونت قصبه ريه و سينه و سرفه و ضيق النفس

و درد گلو و سينه و شش و خفقان سوداوى و توحش و وسواس و حديث نفس و فزع و خوف و غم و هم و يرقان و سنگ گرده و مثانه

و مطبوخ آن با نبات و يا با شكر و يا ماء العسل جهت خشونت سينه و قصبه ريه و سرفه و ضيق النفس

و ذرور محرق آن در دهان جهت قلاع دهان اطفال و تسكين لهيب و سوزش دهان و سستى لثه و به دستور غير محرق آن و ليكن از آن ضعيفتر.

بدل آن‏: ابريشم خام محرق و چهار دانگ آن پوست اترج و نيز به وزن آن ريبابس و نصف آن سنبل و ربع آن اسارون گفته‏اند

و چون از آب آن و آب سيب و آب مويز شرابى ترتيب دهند دو مثقال آن تفريح به حد يك رطل شراب كند

بدون ازاله عقل و عرق گاوزبان جهت امراض سوداوى و وسواس و خفقان سوداوى مفيد

و در ساير افعال ضعيف‏تر از جرم و مطبوخ آنست و بعضى اقوى گفته ‏اند.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 703



فصل در بيان خميرهاى لسان الثّور

[خميره زهره لسان الثور]

خميره زهره لسان الثور تفريح و تقويت قلب و دماغ نمايد و امراض سوداويه و خفقان و ماليخوليا و جنون و توحش را نافع است‏

صنعت آن‏

كل كاوزبان با شصت مثقال صندل سفيد پانزده مثقال برك بادرنجبويه پنج مثقال قند سفيد

يكمن نبات سفيد سه من كل كاوزبان صندل و برك بادرنجبويه را در كلاب و عرق بيدمشك يك شبانه ‏روز بخيسانند

پس بجوشانند تا ثلث بماند پس بپالايند و بمالند و با قند و با نبات بقوام اورند

و از آتش بركرفته عنبر اشهب چهار مثقال مشك تبتى خالص چهار مثقال ورق طلا ورق نقره محلولين مرواريد ناسفته

از هريك شش مثقال زعفران يك مثقال سوده در آن داخل نمايند و با تير معجون‏سازى برهم زنند تا نيكو مخلوط شود

تا مثل خميره كردد و نكاه دارند شربتى دو مثقال و اكر يكمن نبات را كم نموده و بعوض آن رب سيب شيرين داخل نمايند بهتر است‏

[خميره گل گاوزبان مفرح و مقوى قلب و دماغ است‏]

خميره كل كاوزبان مفرح و مقوى قلب و دماغ است و دفع مواد سوداويه نمايد و اصحاب ماليخوليا و وسواس و جنون را نافع است‏

صنعت آن‏

بكيرند آب نيشكر سفيد و كف آن را با شير و سفيده تخم مرغ صافى نمايند پس تير زنند تا لهاته كردد

كل كاوزبان تازه يكمن كف‏مال كرده در آن داخل نمايند و باز تير زنند تا نيكو مخلوط شود و بكار دارند

شربتى ده درم و اكر خواسته باشند دو مثقال عنبر اشهب محلول در آن داخل نمايند

و آن هنكام آن را خميره كاوزبان عنبرى كويند و شربتى از آن سه مثقالست

و اكر كل كاوزبان تازه بهم نرسد كل خشك آن را كرفته نم كرده بدستور مذكور خميره سازند

ليكن اكر از كل خشك سازند در هريك من كل چهار من شكر بايد داخل كرده شود و اكر عنبرى خواهند چهار مثقال عنبر داخل كنند

فصل در ذكر شرابهاى لسان الثّور

شراب لسان الثور نافع از براى مره سودا و خفقان و ضعف قلب و ماليخوليا و وسواس‏

صنعت آن‏

كاوزبان سى درم سر بنفشه پانزده درم بادرنجبويه ده درم هليله سياه افتيمون بسفايج

فستقى اسطوخودوس از هريك ده درم اجزا نيم كوفته با سه من كلاب بجوشانند تا يكمن باقى ماند

و بپالايند و در آن يك من شكر طبرزد داخل كرده بقوام اورند شربتى ده درم‏

شراب لسان الثور ديكر تركيب حكيم محمّد حسين طاب ثراه‏

صنعت آن‏

كل كاوزبان كيلانى چهل مثقال كل نيلوفر بادرنجبويه صندل سفيد بكلاب سوده از هريك ده مثقال كلاب عرق بيدمشك

عرق شاه‏تره كاوزبان از هريك دو مينا قند سفيد نبات سفيد از هريك نيمن تبريز ورق نقره پنج مثقال ورق طلا

دو مثقال عنبر اشهب مشك خالص از هريك يك مثقال بدستور مقرّر مرتب نمايند

شراب لسان الثور كه همان منفعت دارد و امراض بلغمى را نيز سودمند است‏

صنعت آن‏

آب لسان الثور تازه يكمن آب بادرنجبويه تازه يكمن با عسل مصفّى يكمن بجوشانند و كف آن را بكيرند

و صافى نموده بقوام اورند و يك درم زعفران سوده در آن داخل نموده نكاه دارند شربتى ده درم و اكر حرارت در مزاج نباشد

و خواسته باشد كه زياده تقويت قلب كند يك مثقال عنبر اشهب در آن حل كنند و اكر بجاى عسل قند سفيد داخل كنن

د شايد در نسخه ذخيره اب لسان الثور يكمن و آب بادرنجبويه نيمن عسل يكمن نيم زعفران يك درم است و اين نسخه بهتر است‏

شراب لسان الثور به نسخه حكيم مير محمّد مومن‏

صنعت آن‏

كل كاوزبان چهل مثقال بادرنجبويه بيست مثقال جوشانيده بپالايند و با دو صد مثقال قند سفيد بقوام اورند

و در شيشه نكاه دارند شربتى ده درم‏

شراب لسان الثور بنسخه بعض اطبّاى متاخر

صنعت آن‏
كل كاوزبان خشك سى درم برك فرنجمشك پنج درم ساذج هندى دو درم شير امله چهل درم در سه من آب بپزند تا بيك من رسد

و با يكمن قند سفيد بقوام اورند شربتى ده درم با بيست درم كلاب بنوشند و اكر خواسته باشند در اخر يك مثقال عنبر اشهب در آن حل نمايند

[شراب لسان الثور ساذج‏]

شراب لسان الثور ساذج دل را قوت دهد و خفقان يابس را نافع باشد و توحش سوداوى و وسواس و ماليخوليا و جميع امراض را مفيد است‏

صنعت آن‏

بكيرند آب لسان الثور تازه يكمن و با يكمن قند سفيد بقوام اورند و اكر از آب كل گاوزبان تازه مرتب شود الطف و انفع است

و اكر لسان الثور تازه بهم نرسد از كاوزبان يا گل گاوزبان خشك مرتب نمايند باين دستور كه بكيرند كاوزبان خشك يا گل آن هركدام كه باشد

مقدار چهار يكمن تبريز و در گلاب و عرق بيدمشك بخيسانند پس بجوشانند و بپالايند

و با يكمن قند سفيد بقوام اورند و نكاه دارند و اكر حرارت در مزاج نباشد يك مثقال عنبر اشهب در اخر در آن حل كرده نكاه دارند

شراب لسان الثور ديكر

صنعت آن‏

كل كاوزبان پنجاه مثقال بادرنجبويه بيست و پنج مثقال در كلاب و عرق كاوزبان و عرق بيدمشك از هريك يك رطل شب بخيسانند

و صبح بجوشانند و صافى نموده قند سفيد دو صد مثقال داخل كرده بقوام اورده تير بزنند تا لهاته شود عنبر اشهب ورق نقره

از هريك يك مثقال مشك تبتى ورق طلا داخل كرده تير بزنند تا مخلوط شود و نكاه دارند

و اين خميره مقوى اعضاى رئيسه و معده است و نافعست از براى ماليخوليا

شراب لسان الثور منقول از مجرّبات عماد الدين كاشغرى‏

صنعت آن‏

كل كاوزبان كيلانى ده مثقال صندل سفيد هفت مثقال نيم تخم بادرنجبويه ده مثقال تخم بالنكو ده مثقال

مشك خالص عنبر اشهب ورق نقره از هريك يك مثقال و يك دانك نيم قند سفيد يك‏صد و نود مثقال بدستور مرتّب نمايند

[عرق لسان الثور مقوى اعضا]

عرق لسان الثور مقوى اعضا است و جهة امراض سوداوى و سرسام و جنون و ماليخوليا و خفقان و توحش و تقويت حرارت غريزى و نيكوئى رنك رخسار نافع‏

صنعت آن‏

بكيرند عرق لسان الثور تازه و در يك من آن شش من آب داخل كرده در ديك كنند و بطريق متعارف عرق كشند

و اكر سبك‏تر خواهند آب را زياده كنند و اكر كاوزبان تازه نباشد از برك خشك آن عرق كشند

بدين طور كه در يكمن آن هشت من آب يا كمتر يا زياده بحسب اغراض داخل نموده عرق كشند

و اكر براى زيادتى تقويت قدرى كل آن نيز اضافه نمايند بهتر است و كاهى جهة تفريح و تقويت قلب مبرود المزاج قدرى عنبر بر سر نيچه مى‏بندند

عرق لسان الثور مركب در فوايد مذكوره اقوى و ابلغ‏

صنعت آن‏

برك كاوزبان چهل مثقال كل كاوزبان هفت مثقال برك بادرنجبويه ابريشم خام از پيله جدا نكرده

كل نيلوفر از هريك پانزده مثقال صندل سفيد براده كرده هشت مثقال برك كل سرخ كه ورد احمر است

اكر تازه باشد يك‏صد و پنجاه مثقال و اكر نباشد ورد خشك منزوع الاقماع بيست مثقال ساذج هندى عود هندى غرقى خام جوكوب كرده

از هريك پنج مثقال با هشت چندان آب در ديك كنند و عرق كشند پس بكيرند قرنفل جوزبوا و بسباسه از هريك پنج مثقال

خصية الثعلب مصرى بهمن سرخ بهمن سفيد بوزيدان شقاقل مصرى سنبل الطيب مصطكى رومى دارچينى از هريك ده مثقال جوكوب نموده

در ته ديك كذارند و بالاى آن عرق مسطور را با يك شيشه كلاب و يك شيشه بيدمشك ريزند

و يك مثقال عنبر اشهب بر سر نيچه بندند و ثانيا عرق كشند شربتى بيست مثقال صبح و بيست مثقال شام خالص يا با بعض از اشربه مناسبه بنوشند

و اكر از براى كسر رياح و تفتيح و تحليل انيسون تخم كرفس تخم كشوث نانخواه كرويا كندر ذكر اذخر مكى رازيانه

از هريك هفت مثقال تا پانزده مثقال بنا بر اعراض اضافه نمايند نيكو است‏

[گل انگبين زهر لسان الثور]

كل انكبين زهر لسان الثور دل را قوت دهد و خفقان و غشى و ضعف قلب و سوداوى مزاج را نافع‏

صنعت آن‏

كل كاوزبان تازه آنچه خواهند با قند سفيد هم‏وزن يا دو چندان درهم اميخته بمالند ماليدنى نيكو و در افتاب كذارند تا چهل روز متوالى پس استعمال نمايند.قرابادين كبير ؛ ص1178





روش تهيه عصير گاوزبان: برگ تازه گاوزبان را گرفته در هاون مرمر نرم مى‌كوبند و معادل خمس وزن برگ كوبيده شده آب اضافه مى‌نمايند

و با فشار از پارچه مى‌گذرانند و با كاغذ صاف مى‌كنند. اين عصير مليّن خوبى است و تا  ١٢٠  گرم مى‌توان مصرف كرد.

تهيه دم‌كردۀ گاوزبان:20-10 گرم برگ يا گل خشك گاوزبان را در 1000 گرم آب‌جوش دم مى‌كنند و صاف مى‌نمايند،

اين دم‌كرده را صاف نمايند. براى عرق كردن، آرامش و لينت مزاج مفيد است. اگر در دم‌كرده ليموترش اضافه شده

و با نبات يا عسل هم شيرين شود در آرامش اعصاب و نشاط تأثير بيشترى دارد.

شربت مركب گاوزبان: گل گاوزبان  ١٠٠  گرم، گل بنفشه  ۵٠  گرم، بادرنجبويه  ٣۵  گرم، گرد هليله سياه  ٣۵  گرم، افتيمون  ٣۵  گرم، ريشه بسفايج  ٣۵  گرم، اسطوخودوس  ٣۵  گرم،

موارد فوق را نيم‌كوفته نموده با  ٩  ليتر گلاب بجوشانند تا  ٣  ليتر شود و پس از صاف كردن با  ٣  كيلوگرم شكر سرخ مخلوط كرده بجوشانند تا قوام آيد

و هربار  ۵٠  گرم بنوشند. اين شربت معرق و ملين خوبى است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 407

[pejuhesh237]

تأثير دمکرده گل گاو زبان بر بيوشيمی ادرار و خون بيماران با نارسايی مزمن کليه غير دياليزی

چکيده مقاله:

مقدمه: بيماری نارسايی مزمن کليه (CRF) از جمله بيماريهايی است که درمان قطعی ندارد.

افزايش عملکرد کليه، کاهش فشار خون و وزن از استراتژی های مهم کنترل و جلوگيری از پيشرفت اين بيماری است.

گياه گاو زبان دارای فوايد افزايش دفع ادرار، کاهش فشار خون و تقويت عملکرد کليه است.

هدف از انجام اين مطالعه، تعيين تأثير مصرف دمکرده گل گاو زبان بر بيوشيمی ادرار و خون مبتلايان به CRF غير دياليزی شهر خرم آباد بود.

يافته ها: نتايج نشان داد بعد از مصرف دم کرده گل گاو زبان،حجم ادرار24ساعته، دفع اسيد اوريک و پتاسيم ادرار و GFR به طور معنی داری افزايش يافته بود (05/0p<).

وزن و فشار خون بيماران نيز به طور محسوسی کاهش يافته بود (05/0p<).

گرچه شاخص هايی نظير نيز مثل کراتی نين، اسيد اوريک، سديم و پتاسيم در سرم خون کاهش يافت اما تفاوت آماری معنی دار نبود.

نتيجه گيری: مصرف دمکرده گل گاو زبان بر بيوشيمی ادرار و خون بيماران با نارسايی مزمن تأثير داشته و باعث کاهش فشار خون و وزن بيماران شده بود.

مواد و روشها: در اين کارآزمايی بالينی يک گروه 25 نفره از بيماران بالغ مبتلا به CRF به طور تصادفی انتخاب

و برای آنها دمکرده گل گاو زبان به مدت يک هفته روزی دو بار هر بار 70 گرم تجويز شد

. بار اول قبل از مصرف دمکرده و در شروع مطالعه، بار دوم روز پنجم مصرف و بار سوم يک روز بعد از اتمام مصرف گياه،

از بيماران معاينه، مصاحبه و آزمايش های ادرار و خون به عمل آمد.

نتايج هر سه بار بررسی ثبت گرديد. اطلاعات مرحله اول به عنوان نتايج قبل از مصرف و ميانگين اطلاعات مراحل دوم و سوم به عنوان نتايج بعد از مصرف گياه محسوب گرديد.

برای تعيين تأثير گياه از آزمون های آماری T و مقايسه زوج ها استفاده شد. همين طور، اختلاف ميانگين نتايج هر پارامتر آزمون و تفسير گرديد.