![Image](http://aelaa.net/Ersaal/16/pic/sowar5/kamon.1.jpg)
![Image](http://aelaa.net/Ersaal/16/pic/sowar5/kamon.2.jpeg)
![Image](http://aelaa.net/Ersaal/16/pic/sowar5/kamon.3.jpeg)
![Image](http://aelaa.net/Ersaal/16/pic/sowar5/kamon.4.jpeg)
![Image](http://aelaa.net/Ersaal/16/pic/3.jpg)
برى و بستانى می باشد و هر يك را اصناف مختلفه است
و سياه برى و بستانی را كمون كرمانى و زرد را فارسى
و شامى و سفيد را نبطى نامند
و اخیر زيرهء سبز است
و برى هر صنفى قويتر از بستانى و صنفى از برى سياه
و شبيه به شونيز و قوى الحرارة و از مطلق كمون مراد كرمانى است
و بهترين اقسام كرمانى برى و زبونترين سفيد بستانى است
و نبات او از رازيانه كوچكتر و برگش مستدير
و قبه ان مانند شبت است
کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص224[ متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:تخم نباتى است از رازيانه باريكتر و سياه و سبز و زرد و سفيد مىباشد
و نبات آن از رازيانه كوچكتر و برگ آن مستدير و قبه آن مانند شبت و معروف است
و كرمانى آن سياه رنگ ريزه دانه خوشبو كه به يونانى باسليقون نامند به معنى ملوكى
و فارسى آن زرد رنگ خوشبو
و هر يك برّى و بستانى
پس فارسى تازه جيّد آن و بدترين همه نبطى سفيد و بستانى است و مغشوش به كرويا مىنمايند
و فرق به خوشبويى و استطالت زيره كرمانى و اكثر مستعمل تخم آن است هم از داخل و هم از خارج
و از برّى نوعى مىباشد ساق آن باريك به قدر يك شبر و بر آن چهار و يا پنج برگ مشقق شبيه به برگ شاهتره
و بر سر آن قبههاى كوچك مستدير پنج و يا شش و نرم و در آن ثمر چيزى مانند كاه
و يا نخاله محيط به تخم آن و تخم آن بسيار تندتر از كمون بستانى.
و نيز نوعى مى باشد از برّى شبيه به بستانى در غلافى شبيه به قرن از دو جانب آن رسته
و طعم آن تلخ و تند و يحتمل كه اين نوع چيزى باشد كه به هندى كالى زيرى نامند و در همين باب مذكور شد
.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 682
زيرۀ سياه گياهى است دوساله مانند هويج (بعضى از ارقام آن يكساله است) ،
ساقۀ آن توخالى و برگهاى آن سبز با بريدگى و تقسيمات دومرتبهاى به طورى كه به صورت نوار
نخىمانند شود درمىآيد. گلهاى آن سفيدرنگ به صورت چتر مركب
در انتهاى ساقههاى گلدهنده كه بلندى آنها به ٩٠ - ۵٠ سانتىمتر مىرسد ظاهر مىشوند.
ريشۀ آن دوكىشكل و ميوۀ آن دراز باريك خميده به طول ۵ ميلىمتر كه در دو طرف باريك مىشود.
ارقام دوسالۀ زيره احتياج به يك دورۀ رويش دوم براى رسيدن ميوه دارد. بذرى كه در بهار كاشته مىشود
پس از 20-15 روز جوانه مىزند و به رشد خود ادامه مىدهد
و در تابستان سال بعد رشد گياه كامل شده و به دانه مىنشيند. خاكهاى رسى كمى سبك كه قابل نفوذ و پرقوت و غنى از مواد آلى باشند، براى زيره مناسب است.
بذر زيره را در زراعتهاى خطى روى خطوطى به فاصلۀ ٣٠ سانتىمتر مىكارند و به اين ترتيب در حدود ١۵ - ١٠ كيلوگرم در هكتار بذر مصرف مىشود.
معمول است در زراعت دوسالۀ زيره، براى اينكه حد اكثر استفاده از زمين بشود
گياه زيره را با گياه ديگرى كه در سال اول مىرسد و برداشت مىشود، نظير خشخاش، خردل، لوبيا،
شبدر سفيد يا گشنيز و امثالهم توأما مىكارند. گياه سال اول، قبل از اينكه شاخههاى گلدار زيره نمايان شود، برداشت مىشود.
گلهاى زيره معمولا در ارديبهشت سال دوم ظاهر مىشود و ۵ / ٢ - ٢ ماه بعد ميوۀ آن كه زيره است، مىرسد و همينكه تقريبا تمام ميوهها به رنگ قهوهاى درآمد
برداشت محصول بايد با احتياط آغاز شود. معمول است اگر قدرى زودتر برداشت آغاز شود، بهتر است تا ديرتر آغاز گردد
زيرا در صورت دير شدن چترهاى ميوه خشك شده و در موقع برداشت مىريزند كه قسمتى از محصول هدر مىرود
و بهتر است برداشت محصول صبح زود وقتى كه هنوز شبنمها روى بوتهها هستند، انجام شود
زيرا در اين صورت خيلى كمتر دانهها مىريزد.
پس از برداشت، شاخههاى ميوهدار را روىهم دسته كرده و ٢٠ - ١۵ روز در محل كوبيدن مىگذارند تا رسيدن ميوهها كامل شود و پس از آن كوبيده و بوجارى مىنمايند.
تخم زيرۀ سياه كه نيمهاى از هر ميوه است در حدود 5/0 سانتىمتر طول دارد.
دو طرف آن باريك است، رنگ آن قهوهاى سير متمايل به سياه و داراى ۵ خط برآمده كمرنگ طولى در سطح مىباشد.
مقدار محصول زيرۀ سياه 2-1 تن در هكتار مىشود. كاه كلش آن پس از برداشت، علوفۀ خوبى براى گاو شيرده مىباشد.
زيرۀ سبز گياهى است يكسالۀ علفى كه ارتفاع آن تا ۶٠ سانتىمتر مىرسد.
برگهاى آن مانند زيرۀ سياه بريده شده به شكل نوارهاى باريك نخىشكل و سبز مىباشد.
گلهاى آن كوچك سفيد يا صورتى و بهطور چتر مركب در انتهاى ساقۀ گلدهنده در ماههاى ارديبهشت و خرداد ظاهر مىشود.
ميوۀ آن به طول ۵ ميلىمتر و باريك در دو انتها و بسيار معطر و نافذ با طعمى گرم كه در آلمان مرسوم است با نان و در هلند با پنير مخلوط مىنمايند
و رنگ آن سبز و خاكسترى و در بعضى واريتهها حتى سفيد و زرد است.
ريشۀ آن دراز عمودى است.تكثير زيرۀ سبز از طريق كاشت بذر آن است كه در اسفند و يا اوايل بهار در زمين اصلى كاشته مىشود،
پس از چند ماه يعنى در اواخر تابستان برداشت مىشود. برداشت زيرۀ سبز چون ميوهها در يك زمان نمىرسند كمى مشكل است و بايد با دقت انجام گيرد تا هدر نرود
. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 2 ص 358-363