قثاء الحمار

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Cucurbitaceae ، نام علمى آن Ecballium elaterium) L. (A. Rich.

و مترادفهاى آن Elaterium officinale Nees و Momordica elaterium L. از طرف گياه‌شناسان مختلف نامگذارى شده است.


فارسی:خيار دشتي ،خيارزه اسپند و خيار خر و سماهنگ و كربز و در اصطلاح محلى اصفهان «كموزسگى» و «كموزكول» گويند.

و كسانى كه آن را كريلاى هندى دانسته ‏اند توهم است زيرا كه قثاء الحمار از ادويه مسهله است به خلاف كريلا

هندى: كرمى و كچرى تلخ گويند و يحتمل كه پلول تلخ برّى كه كندورى گويند باشد.

عربی:قثاء الحمار مشط الذئب و صاب

یونانی:شقوشينا

انگلیسی:Squirting cucumber

فرانسه:Cornichon d'āne و Ecballium و Giclet

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

به قدر بلوطى و بسيار تلخى می باشد

و نبات او ساقدار و غير مفروش بر زمين است

و برگش كوچكتر از برگ خيار و با خشونت و با زغب و

بيخش بزرگ و سفيد

و قويترين اجزاى او عصارهء ثمر اوست كه افشرده صمغ او با قدرى نشاسته آميخته قرص كرده باشند

و غير مغشوش او املس و به غايت تلخ و به مقاربت شعله مي سوزد و بسيار سفيد نمی باشد

و زبونترين او كراثى رنگ و خشن است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-201-202

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

در ماهيت آن اختلاف است بعضى گفته‏ اند نبات آن شبيه به نبات قثاء است

و طعم ثمر آن تلخ كريه الرايحه و بعضى كه كهنه شده باشد با خطوط و بعضى املس

و بغدادى گفته كه نباتى است كه يك ساق دارد و ايستاده و برگ آن كوچك‏تر از برگ قثاى بستانى

و اقواى اجزاى آن و مستعمل از آن عصاره ثمر آنست

و بعضى گفته‏ اند مستعمل عصاره بيخ آنست و اصح آنست كه عصاره ثمر آنست كه به يونانى اطريون نامند

و بعضى گفته‏اند نباتى است سبز رنگ مايل به سياهى شبيه به نبات كبر و بى ‏خار

و گل آن سفيد و ثمر آن طولانى‏ تر از بلوط و سبز رنگ و نضج پخته آن زرد و بسيار تلخ

و از اين جهت آن را علقم نامند زيرا كه عرب هر چيز تلخ را علقم خوانند و بهترين اجزاى آن ثمر رسيده زرد راست طولانى مانند خيارزه

بسيار تلخ آنست كه نبات آن منحصر به يك ثمر نباشد

و هر چند ثمر آن زياده باشد بهتر و مستعمل

و همچنين از عصاره آن بهتر و مستعمل آن سفيد رنگ املس سبك آنست كه چون نزد چراغ بدارند مشتعل گردد

و زياده از يك سال بر آن نگذشته و از ثمر رسيده آن باشد كه نبات آن منحصر به يك ثمر و يا ثمرهاى كم و خشك نباشد

بلكه پر ثمر و تازه باشد اخذ نموده باشند بدين نحو كه بگيرند ثمر رسيده آن را كه چون دست به ثمر آن رسانند

خودبخود از درخت جدا گردد و تازه شاداب باشد پس يك يك را بريده بفشارند بر منخلى

و يا صافى و آنچه از لحم آن در منخل يا صافى بماند بفشارند و بمالند تا از منخل و يا صافى بگذرد

و آب شيرين بر آن ريزند تا رسوب آن ته نشين گردد و آب صاف رقيق بالاى آن را بريزند

و بر آن رسوب باز آب شيرين خالص بريزند و بگذارند تا رسوب آن ته نشين گردد

و آب بالاى آن را بريزند و همچنين چند مرتبه پس دردى را نرم سوده و سحق بليغ نموده

و نوع ديگر آنست كه در آخر تابستان كه ثمر آن زرد و رسيده شود گرفته در پارچه صافى اندازند و بمالند

و آب صاف آن را بگيرند و به دستور راوق كنند و به روى خاكستر نرم بيخته خشك كنند پس الواح

و يا اقراص سازند بدين قسم كه بر روى كرباسى سه تو بر روى خاكستر نرم بيخته عصاره غليظه آن را بريزند تا نشف رطوبت آن را نمايد

پس صلايه كرده اقراص سازند و در سايه خشك كنند و گفته‏ اند قوّت آن تا ده سال باقى مى ‏ماند

و آن را مغشوش به اشياى چند مى ‏نماند و معلوم نمى‏گردد و علامت مغشوش آن آنست كه به اوصاف مذكوره نباشد

و سنگين آن ردى و غير مستعمل.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 608

[pejuhesh237]

و منبت او خرابها و موضع ريگ دارکتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-201-202

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود.


گياه خرخيار در هرزويل در ارتفاعات  ٧٠٠  مترى و در ارسباران در جنگل حسن‌بگلو ديده مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 126

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود،

هيج جزء آن سمي نيست


.رسوب خشك‌شده‌اى كه از فشردن مغز خرخيار حاصل مى‌شود در بازار به نام الاتريوم فروخته مى‌شود.

اين دارو خاصيت تخدير دارد و در موارد مالاريا و هايدروفوبيا كه بيمارى ترس از آب است

و در اثر گاز گرفتن حيوانات هار مانند سگ هار در انسان عارض مى‌شود و به هارى معروف است، نيز به كار مى‌رود.

مسهل و تخليه‌كنندۀ بسيار قوى است و براى تخليه در استسقا بخصوص در مورد بيماران كليوى مستعمل است.

در حبهايى كه طبق دستور فوق درست مى‌شود مقدار گرد مغز خرخيار يا الاتريوم طورى بايد تنظيم شود

كه در هر خوراك  ١٠ - ۵  ميلى‌گرم بيشتر خورده نشود، زيرا خوراك زياد آن ايجاد مسموميت و دل‌پيچه و سردرد و ناراحتى مى‌نمايد.

در تهيۀ عصارۀ الاتريوم همان‌طوركه در بالا تشريح شد بايد حتى‌الامكان از حرارت دادن خوددارى شود.

مادۀ الاترين كه مادۀ مؤثر عصارۀ خشك الاتريوم است، جسمى است غير محلول در آب ولى در سولفور كربن و كلروفورم حل مى‌شود

معمول است از گرد الاترين نيز مستقيما به عنوان مسهل قوى استفاده مى‌شود، طعم آن مانند الاتريوم بسيار تلخ

و مقدار مصرف آن خيلى كمتر از الاتريوم و بايد با نظر پزشك و مراقبت و احتياط كامل در صورت لزوم مصرف شود.

عصارۀ الاتريوم خوشبختانه خيلى به راحتى به صورت گرد درمى‌آيد. رنگ آن تيره و كمى سبز است

و پس از ماندن بتدريج سطح آن را گرد متبلورى مى‌پوشاند.

طعم آن خيلى تلخ و بوى آن شبيه بوى علف است. از خرخيار به‌طور متوسط در حدود  ١٢ / ٠  درصد الاتريوم به دست مى‌آيد.

خوردن قرصهاى الاتريوم موجب مى‌شود كه مقدار زيادى مدفوع با حالت روان و مايع دفع شود.

به همين دليل از اين دارو در موارد آب آوردن نسوج بدن و استسقا استفاده مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 3 ص 127

[pejuhesh237]

و قوتش تا ده سال باقيست

در سیم گرم خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-201-202


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

گرم و خشك در دويّم کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 608

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مسهل مرة السودا و بلغم خام و زرادب و مقیى و منقى دماغ

و رافع استقسا و سرفهء بارد و ربو و ضيق النفس و رياح غليظه و سپرز و يرقان سياه و سنگ گرده

و مثانه و بواسير و فالج و لقوه و صرع و كزاز و صداع و بيضه و خوذه و درد مفاصل و نقرس و عرق النسا

و حمول او مدر حيض و قاتل جنين

و قدر شربتش از دو قيراط تا شش قيراط است

و مضر محرورين و ابدان ضعيفه و مقيى به افراط

و مصلحش در افراط قى سويق الشعير با آب سرد و سركه

و ميوهاى قابض و در افراط اسهال محجمه آتشى

و جلوس در آب سرد و آشاميدن قوابض باردهء است

و شرط است كه با ادويهء مناسبه طبع و فعل او استعمال نمايند

مثل مقل و دارچينى و صبر و تربد و انيسون و نمك هندى و ماء العسل و رب انگور و زعفران

و اقسام صموغ و روغنها و با سقمونيا و حنظل و استعمال او جايز نيست

و طلاى او با عسل و به دستور با روغن زيتون محلل ورم حنجره

و با سركه جهة کلف و آثار و ثاليل و قوبا نافع

و آب او را جهة تنقيه معادن و ثبات و بياض آن مجرب دانسته‌اند

و بيخ او در تجفيف قويتر از ساير اجزا

و ضماد مطبوخ او با آرد جو محلل جميع اورام بلغميه

و رافع بهق و آثار و جرب متقرح و قوبا و علك البطم كشانيده دمل

و مطبوخ او در سركه رافع نقرس و با ميفتحج و امثال آن جهة درد مفاصل و نقرس

و عرق النسا و استسقاى لحمى به غايت مؤثر

و مداومت شرب طبيخ و برگ و بيخ او رافع جذام

و هيجده قيراط ازو مسهل بلغم و مرة الصفرا و بهترين ادويه استسقاست

و قدر شربت از طبيخ او تا سه وقيه

و حقنه بطبيخ او جهة عرق النسا

و مضمضه آن جهة درد دندان بارد و سعوط آن با شير دختران جهة دردهاى مزمن مفيد

و ضماد تخم و گل او جهة مفاصل مزمن نافع

و قدر شربتش تا يك درهمست و بايد با آرد جو و كثيرا بنوشند

و روغن قثاء الحمار كه آب او را با مثل او روغن زيتون بجوشانند تا رفع آب گردد يا ثمر تازه او را ريزه كرده

با روغن زيتون دو وزن او چهل روز در آفتاب بگذارند

بسيار گرم و محلل قوى و مدر حيض و مخرج ولد و رافع كلف و بثور

و كرم گوش و گرانى سامعه و رياح او و با تخم كتان مجفف بواسير و قدر شربتش تا يك درهم است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-201-202


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ثمر و برگ و بيخ آن همه جالى و محلل و مجفف

تجفيف پوست آن زياده از برگ آن و حدت عصاره و برگ و بيخ آن زياده.

سعوط عصاره آن با شير دختران محلل شقيقه غليظه و صداع بيضى عام به تمام سر

و نيز نافع است جهت لقوه و خدر و كزاز و صرع

و لطوخ آن بر منخرين با شير جالب فضول كثيره و جهت بيضه و خوذه و صداع مزمن

و عصاره برگ آن از آن ضعيف‏تر

و قطور عصاره آن در زيت كه در آفتاب گرم گذاشته باشند چند قطره در گوش جهت تسكين درد آن و دوى و طنين و ثقل سامعه حادث از رياح

و مواد غليظه و به تنهايى گرم كرده كشنده كرم آنست


و آشاميدن عصاره آن جهت سوء تنفس بسيار موافق و آب افشرده بيخ آن به قدر شش قيراط جهت سوء القنيه

و استسقا و يرقان اسود عجيب النفع و بدون ضرر

و آشاميدن بيخ آن به قدر دوازده قيراط و با طبيخ نيم رطل آن با دو قسط شراب

و يا آشاميدن هر سه روز سه ابولوسات كه به قولى نه قيراط و به قولى هجده قيراط است با ماء العسل قى بلغمى و صفراوى آورد

و اسهال بلغم خام و صفرا و زرداب نمايد به سهولت بى‏ مضرت به معده

و بهترين ادويه است براى استسقا و به دستور آشاميدن پوست آن به قدر چهار اكسوتا كه بيست و چهار قيراط است

هر روز با ماء العسل و چون عصاره آن را با دو چندان نمك و اندك سرمه سرشته حبوب بقدر كرسنه ساخته با آب بياشامند

اسهال نيكو نمايد و چون قدرى از آن را با آب حل كرده به پر مرغى آلوده بر بيخ زبان و اطراف آن بمالند قى آورد

و اگر سريع‏تر خواهند در زيت و روغن سوسن حل نمايند و چون قى بسيار آورد شراب با زيت بياشامند

و اگر فايده نبخشد سويق با آب سرد و يا سركه با آب بياشامند و يا در آب سرد بنشينند و آب سرد بر سر ريزند و اطراف را بمالند

و محجمه نارى بدون شرط گذارند و اشياى قابضه و حابسه قى بخورند

و چون بيخ آن را ساييده و نيم رطل آن را در سه رطل شراب داخل كنند

و هر روز هفت اوقيه و نيم آن را ناشتا تا سه روز بياشامند جهت استسقا


آشاميدن عصاره آن مدر بول و حيض و حمول آن مفسد جنين و چون بكوبند و آب آن را گرفته نيم گرم نموده به زير ناف بمالند

كرمها را بكشد و برآورد و چون بر معده بمالند قى آورد و چون بر خصيه بمالند درد آن را تسكين دهد و نزول آب آن را در تحليل برد

آشاميدن آن جهت اوجاع مفاصل و جميع اوجاع سوداوى و بلغمى دست و پا و جميع اعضا و خدر آنها


ذرور خشك آن بر جرب متقرح و قوبا نافع و با عسل و يا سركه و يا شراب سرشته نيز جهت جرب متقرح

و ثواليل و قوبا و بهق و آثار سياهى صورت و ساير بدن

و چون آب قثاء الحمار را در روغن‏ كنجد يا روغن بزر كتان طبخ نمايند تا آب آن رود و بر بواسير بمالند زايل سازد

مقدار شربت‏: بيخ آن دوازده قيراط و از طبيخ آن تا سه اوقيه و از تخم و گل آن تا يك درم با آرد جو و كثيرا

و از روغن آن تا يك درم و در حقنه‏ها از يك درم زياده بكار نبرند زيرا كه مضر محرورين و ابدان ضعيفه و مقى به افراط و باعث سحج است،

مصلح آن در افراط قى اشياى مذكوره و العبه با ادهان مناسبه است و چون خواهند عصاره آن را استعمال نمايند

بايد كه به تنهايى استعمال ننمايند كه مورث سحج است بلكه با مصلحات و معينات فعل آن و مناسب طبيعت آن بكار برند

و بهترين آنها صبر و قنطوريون دقيق و سورنجان و بوزيدان و كمافيطوس و قسط و مر و زعفران و سنبل الطيب و دارچينى و سليخه و زراوند

مدحرج و انيسون و تخم كرفس جبلى و بستانى و جاوشير و سكبينج و مقل و تربد و ملح هندى

و حب بلسان با ماء العسل و عقيد عنب و اقسام صموغ و روغنها

و اقل آنست كه يك دانگ عصاره آن را سوده با هم وزن آن صمغ عربى و نيم وزن آن گل ارمنى و نشاسته سرشته بخورند

و با سقمونيا و شحم حنظل از ادويه حاره استعمال آن جايز نيست و صمغ لوز كاسر و مبطل قوّت فعل آنست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 609

[pejuhesh237]

و مسهل مرة السودا و بلغم خام و زرادب و مقیى و منقى دماغ

و رافع استقسا و سرفهء بارد و ربو و ضيق النفس و رياح غليظه و سپرز و يرقان سياه و سنگ گرده

و مثانه و بواسير و فالج و لقوه و صرع و كزاز و صداع و بيضه و خوذه و درد مفاصل و نقرس و عرق النسا

و حمول او مدر حيض و قاتل جنين

پاك‌كنندۀ دماغ، مسهل صفرا و بلغم خام و زردآب است و براى لقوه، فلج، صرع، كزاز، سردرد، دردهاى مفاصل، نقرس، سياتيك، سرفه

سرد، تنگى نفس، گازها، بادهاى غليظ، استسقا، يرقان سياه، بواسير

و خرد كردن سنگ كليه و مثانه و ازدياد ترشح ادرار نافع است و قاعده‌آور مى‌باشد.


و قدر شربتش از دو قيراط تا شش قيراط است

و مضر محرورين و ابدان ضعيفه و مقيى به افراط

و مصلحش در افراط قى سويق الشعير با آب سرد و سركه

و ميوهاى قابض و در افراط اسهال محجمه آتشى

و جلوس در آب سرد و آشاميدن قوابض باردهء است

و شرط است كه با ادويهء مناسبه طبع و فعل او استعمال نمايند

مثل مقل و دارچينى و صبر و تربد و انيسون و نمك هندى و ماء العسل و رب انگور و زعفران

و اقسام صموغ و روغنها و با سقمونيا و حنظل و استعمال او جايز نيست .


مقدار خوراك از عصارۀ آن  ١٠ - ۵  ميلى‌گرم و مقدار خوراك از ريشۀ آن تا  ۵ / ٠  گرم و از دم‌كردۀ ريشۀ آن تا  ١٠٠  گرم است.

براى اشخاص گرم‌مزاج مضر است و عكس‌العمل شديد ايجاد مى‌كند. توصيه اين است كه عصارۀ ميوۀ خرخيار را هيچ وقت تنها مصرف نكنند و با صمغ عربى و يا نشاسته طبق

دستورى كه داده شد قبلا سرشته و پس از آن استعمال نمايند، زيرا اگر تنها خورده شود ممكن است ايجاد عكس‌العمل شديد، دل‌پيچه و دل‌درد كند

و اگر بخواهند نتايج بهترى از خوردن آن گرفته شود، توصيه حكماى طب سنتى اين است كه با داروهاى مصلح آن نظير قنطوريون دقيق يا مرمكى،

زعفران، سنبل الطيب، دارچين، انيسون، تخم كرفس، جاوشير، سكبينج، تربد، حب بلسان و يا آب عسل و نظاير آن بخورند.

و طلاى او با عسل و به دستور با روغن زيتون محلل ورم حنجره

ريختن قطرۀ نيم‌گرم عصارۀ آن كه با عسل و يا با روغن زيتون مخلوط شده باشد براى ورمهاى حنجره و ديفترى نافع است.

و با سركه جهة کلف و آثار و ثاليل و قوبا نافع

و آب او را جهة تنقيه معادن و ثبات و بياض آن مجرب دانسته‌اند

و بيخ او در تجفيف قويتر از ساير اجزا

و ضماد مطبوخ او با آرد جو محلل جميع اورام بلغميه

ضماد ريشۀ پختۀ آن با آرد جو ورمهاى بلغمى كهنه را تحليل مى‌برد و دمل را سر باز مى‌كند.

و رافع بهق و آثار و جرب متقرح و قوبا و علك البطم كشانيده دمل

و مطبوخ او در سركه رافع نقرس و با ميفتحج و امثال آن جهة درد مفاصل و نقرس

و عرق النسا و استسقاى لحمى به غايت مؤثر

ضماد پختۀ ريشۀ آن با سركه و يا آب انگور براى درد پشت و نقرس سرد نافع است.

و مداومت شرب طبيخ و برگ و بيخ او رافع جذام

و هيجده قيراط ازو مسهل بلغم و مرة الصفرا و بهترين ادويه استسقاست

و قدر شربت از طبيخ او تا سه وقيه

و حقنه بطبيخ او جهة عرق النسا

و مضمضه آن جهة درد دندان بارد

و سعوط آن با شير دختران جهة دردهاى مزمن مفيد


اگر از عصارۀ تازۀ آن با شير دختران مخلوط و در بينى بچكانند سردرد تمام سر و دردهاى سر مزمن را تسكين مى‌دهد.

و ضماد تخم و گل او جهة مفاصل مزمن نافع

و قدر شربتش تا يك درهمست و بايد با آرد جو و كثيرا بنوشند

و روغن قثاء الحمار كه آب او را با مثل او روغن زيتون بجوشانند تا رفع آب گردد يا ثمر تازه او را ريزه كرده

با روغن زيتون دو وزن او چهل روز در آفتاب بگذارند

بسيار گرم و محلل قوى و مدر حيض و مخرج ولد و رافع كلف و بثور

و كرم گوش و گرانى سامعه و رياح او و با تخم كتان مجفف بواسير و قدر شربتش تا يك درهم است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-201-202


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ثمر و برگ و بيخ آن همه جالى و محلل و مجفف

تجفيف پوست آن زياده از برگ آن و حدت عصاره و برگ و بيخ آن زياده.

سعوط عصاره آن با شير دختران محلل شقيقه غليظه و صداع بيضى عام به تمام سر

و نيز نافع است جهت لقوه و خدر و كزاز و صرع

و لطوخ آن بر منخرين با شير جالب فضول كثيره و جهت بيضه و خوذه و صداع مزمن

و عصاره برگ آن از آن ضعيف‏تر

و قطور عصاره آن در زيت كه در آفتاب گرم گذاشته باشند چند قطره در گوش جهت تسكين درد آن و دوى و طنين و ثقل سامعه حادث از رياح

و مواد غليظه و به تنهايى گرم كرده كشنده كرم آنست


و آشاميدن عصاره آن جهت سوء تنفس بسيار موافق

و آب افشرده بيخ آن به قدر شش قيراط جهت سوء القنيه

و استسقا و يرقان اسود عجيب النفع و بدون ضرر

و آشاميدن بيخ آن به قدر دوازده قيراط و با طبيخ نيم رطل آن با دو قسط شراب

خوردن فشردۀ ريشۀ آن به قدر  ۵ / ١ - ١  گرم براى استسقا و يرقان سياه بسيار مؤثر و مفيد است و بدون ضرر

و اگر  ۵ / ٠  گرم از گرد ريشۀ آن خورده شود مسهل بلغم خام و صفرا و زردآب مى‌باشد، بدون اينكه به معده ضرر برساند.

و بهترين ادويه است براى استسقا و به دستور آشاميدن پوست آن به قدر چهار اكسوتا كه بيست و چهار قيراط است

هر روز با ماء العسل و چون عصاره آن را با دو چندان نمك و اندك سرمه سرشته حبوب بقدر كرسنه ساخته با آب بياشامند

اسهال نيكو نمايد

و چون قدرى از آن را با آب حل كرده به پر مرغى آلوده بر بيخ زبان و اطراف آن بمالند قى آورد

و اگر سريع‏تر خواهند در زيت و روغن سوسن حل نمايند و چون قى بسيار آورد شراب با زيت بياشامند

و اگر فايده نبخشد سويق با آب سرد و يا سركه با آب بياشامند و يا در آب سرد بنشينند و آب سرد بر سر ريزند و اطراف را بمالند


اگر قدرى عصارۀ آن را با پر مرغ تميزى بر بيخ زبان و اطراف آن بمالند قى‌آور است و اگر بخواهند سريع‌تر اثر كند عصاره را در روغن زيتون و روغن زنبق حل كنند و بمالند.

اگر قى شديد شود و بخواهند تسكين دهند روغن زيتون بخورند و اگر فايده نبخشيد سركه رقيق با آب سرد بخورند

و يا در آب سرد بنشينند و آب سرد بر سر بريزند و چيزهاى قابض بخورند.


و محجمه نارى بدون شرط گذارند و اشياى قابضه و حابسه قى بخورند

و چون بيخ آن را ساييده و نيم رطل آن را در سه رطل شراب داخل كنند

و هر روز هفت اوقيه و نيم آن را ناشتا تا سه روز بياشامند جهت استسقا


اگر ريشۀ آن را ساييده و 200 گرم آن را با 1400 گرم آب انگور مخلوط كرده تا 3 روز، روزى 200 گرم از آن ناشتا بخورند، براى استسقا بسيار نافع است.


آشاميدن عصاره آن مدر بول و حيض و حمول آن مفسد جنين و چون بكوبند و آب آن را گرفته نيم گرم نموده به زير ناف بمالند

كرمها را بكشد و برآورد و چون بر معده بمالند قى آورد و چون بر خصيه بمالند درد آن را تسكين دهد و نزول آب آن را در تحليل برد

آشاميدن آن جهت اوجاع مفاصل و جميع اوجاع سوداوى و بلغمى دست و پا و جميع اعضا و خدر آنها

ذرور خشك آن بر جرب متقرح و قوبا نافع و با عسل و يا سركه و يا شراب سرشته نيز جهت جرب متقرح

و ثواليل و قوبا و بهق و آثار سياهى صورت و ساير بدن

و چون آب قثاء الحمار را در روغن‏ كنجد يا روغن بزر كتان طبخ نمايند تا آب آن رود و بر بواسير بمالند زايل سازد

مقدار شربت‏: بيخ آن دوازده قيراط و از طبيخ آن تا سه اوقيه و از تخم و گل آن تا يك درم با آرد جو و كثيرا

و از روغن آن تا يك درم و در حقنه‏ها از يك درم زياده بكار نبرند زيرا كه مضر محرورين و ابدان ضعيفه و مقى به افراط و باعث سحج است،

مصلح آن در افراط قى اشياى مذكوره و العبه با ادهان مناسبه است و چون خواهند عصاره آن را استعمال نمايند

بايد كه به تنهايى استعمال ننمايند كه مورث سحج است بلكه با مصلحات و معينات فعل آن و مناسب طبيعت آن بكار برند

و بهترين آنها صبر و قنطوريون دقيق و سورنجان و بوزيدان و كمافيطوس و قسط و مر و زعفران و سنبل الطيب و دارچينى و سليخه و زراوند

مدحرج و انيسون و تخم كرفس جبلى و بستانى و جاوشير و سكبينج و مقل و تربد و ملح هندى

و حب بلسان با ماء العسل و عقيد عنب و اقسام صموغ و روغنها

و اقل آنست كه يك دانگ عصاره آن را سوده با هم وزن آن صمغ عربى و نيم وزن آن گل ارمنى و نشاسته سرشته بخورند

و با سقمونيا و شحم حنظل از ادويه حاره استعمال آن جايز نيست و صمغ لوز كاسر و مبطل قوّت فعل آنست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 609

[pejuhesh237]

.