قرصعنه

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

فارسی: بيوه زا

عربی:قرصعنه و حافظ النحل نيز نامند

و اهل شام شوكه ابراهيم و شجره ابراهيم نيز و به فرنگى ارين‏جيم گويند

یونانی:

انگلیسی:

فرانسه:

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

گياه خاردارى است و اقسام می باشد

و برگ اقسام او مفروش و از ميان برگها ساقها مي رويد

یك قسم اول :را ساق گره دار و خارها در حوالى گرهها

و گلش سفيد و بيخش سطبر و طعمش با شيرينى و اندك تندى مانند طعم زردك

و در افعال مانند مسدس است

و قسم دويم :را برگش بى خشونت و خار او نرم و بسيار

و ساقش بقدر زرعى و از نصف اعلاى او شاخها مي رويد و او قويتر از اوست

و قسم سيم :را برگ مايل باستداره و بيخش دراز و در سطبرى متوسط و سفيد

و قسم چهارم: را برگ عريض و مسدير و ساقش بى شعبه و به قدر زرعى مملو از خارهاى مايل به كبودى

و ظاهر بيخش سياه و باطن سفيد و شبيه به بهمن سفيد

و قسم پنجم: كه از اقسام قرصنعة بيضاست برگش بسيار

و خارهاى او تند و ساقش خشن و قبهء او شبيه به كنگر است

و قسم ششم: كه قرصنعه جبلى نامند برگش حدبه دار و قوى الحراة

و در بيت المقدس جهة درد كمر و مواد بارده مجرب می دانند

و قسم هفتم: از انواع بيضا را برگ عريض و بسيار سفيد

و بيخش سست و با اندك شيرينى و در تقوية باه قوى الاثر است

و قسم هشتم: را ساق به قدر شبرى و نصف او چترى و مايل به سفيدى

و شاخهاى زياده بر شش عدد نمى باشد و قبّهاى او مستدير

و در اطراف قبه خارهاى تند و باريك و شش عدد و بيخش دراز و بسطبرى انگشت سبابه

و در طعم شبيه بزردك و از مطلق قرصغه مراد همين است و آن را قرصعنهء مسدس نامند

و در مازندران زدلنگ و در تنكابن ششاك گويند

و گويا مخفف شش شاخ باشد .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-204

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


ماهيت آن‏: نباتى است خاردار برگ مفروش بر زمين و از ميان برگ‏ها ساقى روييده گره‏دار به قدر يك شبر و زياده بر آن

و برگ بعضى مايل به سفيدى و بعضى بسيار سفيد و خار بعضى سبز و بعضى سفيد و بعضى ازرق.

بيخ مجموع خوشبو و بعضى مايل به شيرينى با اندك حرافت و تلخى كمى و بعضى شيرين و بعضى اندك صلب و بعضى نارك

. ابو العباس حافظ اندلسى نوشته كه در جبال قدس امنة الله تعالى نوعى برگ آن شبيه به برگ خامالاون ابيض كه اشخيص نامند

و خشن و ازرق با ساقه‏هاى بسيار انبوه و گره‏دار و اطراف آنها خارها و گل آن سفيد

و بيخ آن ضخيم و لحيم و طعم آن شيرين با اندك تندى مى‏شود و امّا آنچه در افريقيه و بلاد عرب مى‏شود انواع است

نوعى برگ آن شبيه بدانچه كه ذكر يافت و غير خشن و خار آن انبوه املس و بسيار سبز

و ساق آن به قدر يك ذرع و بر نصف اعلاى آن شعبه‏ هاى بسيار روييده شبيه به قرصعنه ازرق اولًا سبز رنگ پس سفيد مى‏گردد

و بيخ آن طولانى و راست به رنگ بيخ سوسن برّى و اين قسم قوى‏تر از قسم اول

و در كيفيت و رايحه شبيه به خسك و اين را بر در خانه‏ها براى گريزانيدن مگس مى‏آويزند

و نوعى برگ آن مايل به استداره و بريده و بيخ آن طويل متوسط در غلظت و رقت و سفيد و ساق و گل آن نيز سفيد

نوعى برگ آن ملصق بر زمين و مستدير به شكل دينار و ساق آن يك عدد و به قدر يك ذرع و زياده نيز و گره‏دار و خار نازك

و خار آن مايل به زرقت و بيخ آن به شكل فاوانيا ظاهر آن سياه و باطن آن سفيد

و بيخ آن را مغشوش به بهمن مى ‏نمايد و بدل يكدگر مى‏فروشند ليكن برگ بهمن از آن بسيار پهن‏تر است و آن را نفاخ الجبال نامند

و نيز ابو العباس گفته كه ديدم من در جبل قبر لوط عليه السلام نوع قرصعنه سفيدى كه ساق آن خشن و اوراق آن بسيار

و خار آن تيز و جمه آن بزرگ‏تر و ضخيم‏تر از نوعى كه نزد ما است حتى آنكه گويا حرشف متوسط طولانى است

شبيه به قسم جبلى محدب الورق مفرد الساق قوى الحرارت و در قدس و نواح آن اين را جهت وجع پهلو مجرب مى‏دانند

و نوعى نيز كه در ساحل دريا مى‏شود برگ آن عريض‏تر و سفيدتر و بيخ آن سست نازك و شيرين‏تر از آن نوع و قليل الخشونت اقرب به ملاست

و ريشه‏هاى آن شيرين با اندك حرافت و اين نوع جهت تهيج باه و انعاظ قوى است خصوص مرباى آن با عسل

و نيز نوشته كه ديدم در حوالى بيت‏المقدس در زمين سنگلاخ نوعى از قرصعنه سفيد كه بيخ آن بزرگ و برگ آن كوچك‏تر از برگ خامالاون ابيض

و كوتاه‏تر و نازك‏تر از آن و شاخ‏هاى بسيار از يك بيخ روييده و بر محل برگ آن ميل‏هاى باريك مانند ميل مغزل و گره‏دار

و حوالى گره آن برگ‏ها و پر تضاعيف و بر اطراف آن گلى مانند گل قرصعنه ازرق و سر آن كوچك‏تر از آن و طعم بيخ آن شيرين با اندك تلخى و اهل قدس اين را قرصعنه نامند

و ديسقوريدوس در ثالثه گفته كه آن را برنجى نامند و بعضى تارين و بعضى ارنجين و آن صنفى از خار است.

برگ آن در هنگام ظهور شور مزه و عريض و اطراف آن خشن و خوشبو و چون بزرگ شود شاخ‏هاى آن بسيار مى‏گردد

و بر اطراف آنها سرهاى سفيد و سرمه‏اى رنگ نيز احياناً و مدور شبيه به ستاره و بر حوالى آنها خارهاى تيز صلب و عروق آن طولانى عريض به سطبرى ابهامى.

ظاهر آن سياه و باطن آن سفيد و خوشبو منبت آن صحراها و مواضع خشنه و بغدادى نيز انواع آن را مانند آنچه ابو العباس گفته

و نوشته كه از انواع آن نوعى است كه يك ساق دارد و به قدر يك شبر و نيم و شاخه‏هاى آن مايل به سفيدى و بر آن سرهاى مستدير

و بر كنارهاى آن شش خار باريك بلند مانند ميل و بيخ آن به سطبرى سبابه و طولانى و اين نوع كثير الوجود در بغداد و نواح آنست

و نزد اطلاق مراد اين نوع است و نبات آن را مادام كه تر و تازه و نازك است پخته مى‏خورند و بعضى با آب و نمك پرورده مى‏نمايند

و بهترين به قول ديگر است و ردى الخلط نيست و مرباى بيخ آن با عسل بهتر است

و انطاكى نيز مجملًا بدان نحو نوشته و صاحب اختيارات بديعى گفته كه در اندلس آن را شوكه ابراهيم خوانند و آن انواع بسيار بود

در سنگستان‏ها و زمين‏هاى خشن و ريگ بوم‏ها مى‏رويد و آن نوعى از خار است كه چون اول رويد برگ آن بر روى زمين پهن بود

و سبز و خشن و چون بزرگ گردد خار شود و سفيد و به قدر يك وجب و زياده نبود نبات آن انبوه

و گل آن سفيد و سر گل آن مايل به سرخى و پر گره و برگ آن شش خار بود مانند سنان و صلب

و بيخ آن به سطبرى انگشتى به درازى سه گز بلكه بيشتر از آن و به زبان آن قوم كه مگس عسل مى‏دارند آن را خارخسك گويند

و به شيرازى شوره و در صحراهاى شيراز بسيار بود و مگس عسل از گل آن خورش دارد .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 614-615

[pejuhesh237]

انواع اقسام ان:

منبت آن جبال قدس و افريقيه و بلاد عرب و فارس.

در سنگستان‏ها و زمين‏هاى خشن و ريگ بوم‏ها مى‏رويد

و در صحراهاى شيراز بسيار بود کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 614

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

در اخر اول گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-204

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و ترياق سموم و محلل صلابات و بلغم معده و مدر حيض و بول و شير و عرق و سريع الهضم و مفتت حصاة

و از اكثر بقول ماكوله بهتر است

و آب او رافع مغص و احتباس حيض و درد جگر امتلائى

و آب مطبوخ او با شكر مسكن اورام و جراحات باطنى

و مداومت اورام جراحات باطنى و مداومت او رافع اخلاط فاسده بدن

و محلل نفخ و شراب اب او كه با مثل او سداب طبخ يافته باشد به قدر سى مثقال جهة درد تهيگاه مجرب يافته‌اند

و يك مثقال از بيخ او با مثل او تخم زردك به غايت محرك باه است

و مرباى او با عسل به غايت مقوى احشا

و ضماد او با مثل او آرد جو رافع قروح رطبهء ساق و ابتداء داء الفيل

و مضر مثانه و مصلحش كتيرا و قدر شربتش يك مثقال است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-204

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

سريع الانحدار و مولد خلط صالح و منعظ و مبهى


و با شراب جهت درد جگر امتلايى

با شراب جهت نهش هوام خصوص عقرب و سموم و مولد خلط ردى نيست و محلل بلغم رقيق در معده و امعا است

و گاه آن را با آب و نمك پرورده مى‏ نمايند و به دستور خوردن بيخ آن

و تعليق آن بر در خانه گريزاننده ذباب از آن خانه و بر اورام خارجيه محلل آنست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 615

[pejuhesh237]

و ترياق سموم و محلل صلابات و بلغم معده و مدر حيض و بول و شير و عرق و سريع الهضم و مفتت حصاة

و از اكثر بقول ماكوله بهتر است

و آب او رافع مغص و احتباس حيض و درد جگر امتلائى

و آب مطبوخ او با شكر مسكن اورام و جراحات باطنى

و مداومت اورام جراحات باطنى و مداومت او رافع اخلاط فاسده بدن

و محلل نفخ و شراب اب او كه با مثل او سداب طبخ يافته باشد به قدر سى مثقال جهة درد تهيگاه مجرب يافته‌اند

و يك مثقال از بيخ او با مثل او تخم زردك به غايت محرك باه است

و مرباى او با عسل به غايت مقوى احشا

و ضماد او با مثل او آرد جو رافع قروح رطبهء ساق و ابتداء داء الفيل

و مضر مثانه و مصلحش كتيرا و قدر شربتش يك مثقال است. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص-204

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

سريع الانحدار و مولد خلط صالح و منعظ و مبهى


و با شراب جهت درد جگر امتلايى

با شراب جهت نهش هوام خصوص عقرب و سموم و مولد خلط ردى نيست و محلل بلغم رقيق در معده و امعا است

و گاه آن را با آب و نمك پرورده مى‏ نمايند و به دستور خوردن بيخ آن

و تعليق آن بر در خانه گريزاننده ذباب از آن خانه و بر اورام خارجيه محلل آنست.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 615

[pejuhesh237]

.