فودنج

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ نعنا Labiatae نام علمى آن Mentha Puleguim L. و مترادفهاى آن Mentha exigua و Pulegium Vulgaris Mill.

فارسی: معرب از پودنه فارسيست به فارسى پونه و پودنه.

عربی:فودنج و فوتنج و حبق و فليحا

یونانی:فونياثاو فيلا

و به سريانى هيزارنا

و به رومى اربقانون

انگلیسی:European Penny royal و Pudding Grass

فرانسه: Pouliot و Menthe Pouliot

آلمانی:polei-minze

ایتالیائی:puleggio-menta puleggin-mentuccia

[pejuhesh237]

برى و بستانى و جبلى و نهرى می باشد

و مراد از مطلق او بريست و مشكطرا مشيع قسم جبلى است

و صنفى از نهرى كه برگش دراز و ساقش بزرگست

چون در بستانها عرمس نمايند بعد از دو سال نعناع می شود

و پودنه بريرا ساقها متفرق و تند بوى و با عطريت

و برگش ريزه و مايل باستداره

و تخمش شبيه به تخم ريحانست .کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -199

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

برّى آن را به يونانى عليجن و اهل اندلس بلاثه و مصر فليه و اهل شام صعتر گويند

و ساق آن متفرق و تندبوى با عطريت و برگ آن ريزه مايل به استداره و نازك و نرم و طعم و رايحه آن شبيه به فودنج نهرى است

و با حدت و تلخى كمى و تخم آن شبيه به تخم ريحان.

و فودنج جبلى‏ را به يونانى قطمين و بعضى عليجن اغريا و به فارسى پودنه كوهى نامند و گويند مشكطرامشيع است.

ماهيت آن‏: نبات آن بسيار تند در طعم و بو و برگ آن از برگ برّى بزرگ‏تر و سفيد رنگ مزغب مانند صوف

و برگ مشكطرامشيع شبيه به برگ صنفى از نمام كه سوسنبر نامند

و ساق آن بزرگتر از شاخهاى آن و سرخ رنگ و بى‏ گل و بوى برگ آن شبيه به بوى سوسنبر

و چون خشك گردد شبيه به ريحان خشك گردد و مشكطرامشيع در حرف ميم مذكور خواهد شد. کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 597

گياهي علفي پايا و داراي ساقه ايي با ظاهر تقريبا استوانه اي، به ارتفاع 10 تا 55 سانتيمتر كه به حالت وحشي در دشت هاي مرطوب

و حاشيه جريانهاي اب حتي در داخل اب غالب نواحي مركزي و جنوبي و غربي اروپا و جنوب غربي اسيا و شمال افريقا حبشه و جزاير قناري مي رويد

برگهي بيضوي و نوك تيز و با دندانه اي ظريف و يا عاري از ان دارد. از كليه قسمت هاي گياه نيز بويي قوي استشمام ميگردد

ولي اين بو در پايه هاي كه در اب زندگي ميكنند اصولا وجو ندارد. گلهاي ان كه به صورت دسته هاي فراهم

در كناره برگهاي طول محور ساقه در ماه هاي تير تا مهر ظاهر مي شود، رنگ گلي روشن يا مايل به بنفش دارد. ميوه اش فندقه ايي و صاف ا است.

واريته هاي متعددي با نام هاي متفاوت از اين گياه وجو دارد كه از بين انها دو نمونه زيربيشتر مورد توجه مي باشد:

Var. micranthera benth كه ساقه ايي كو تاه با ظاهر كاملا مشخص دارد.

var.villosa benth اعضاي پوشيده از كركهاي فراوان دارد و چون مقدار اسانس ان زياد است از اين جهت براي اين منظور پرورش مي يابد كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد چهارم ص 14

[pejuhesh237]

پونه در نقاط و دشتهاى مرطوب و در كنار نهرها و يا داخل جوى‌ها و چشمه‌ها و كنار باطلاقها مى‌رويد.

در اروپا، افريقاى شمالى، حبشه و مناطق مختلفه آسيا به‌طور وحشى مى‌رويد.

در ايران در مناطق شمالى ايران در مازندران و گيلان در اطراف رشت و در ماسه‌زارهاى غازيان و نقاط مرطوب لاهيجان به‌طور خودرو ديده مى‌شود.

در مازندران نوعى از آنكه پونۀ آبى است با نام محلى سرسم خوانده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد1 ص 20

[pejuhesh237]

دارای ماده سمی پولِگون است.

قسمت مورد استفاده اين گياه كليه اعضاي هوايي ان است.


در زمانهاي خيلي قديم مردم از ان براي رفع ناراحتي هاي گزش مار و عقرب و در مداواي بيماريهايي نظير سردرد،

استفراغ، دل پيچه هاف احساس چنگ زدني در معده، بي اختياري دفع ادرار، سنگ كليه اختلالات قاعدگي و بسياري موارد ديگر استفاده نموده اند.

در قرون بعد ضمن كسب تجارب بيشتر، انرا در ضعف دوران نقاهت سرفه ، درد معده، بيماريهاي سينه و قلب و حتي به عنوان مدر و مداواي يرقان بكار مي برده اند.

تدريجا مصرف ان در طبابت كاهش يافت به طوري كه منحصر به اسانس گيري و برخي مداوا هيا شبيه زمان حاضر گرديد.

داراي اثر باد شكن،محلل، صفرابر ، خلط اور، ضد نزله و ضد عفوني،كننده است.

در طب عوام از ان اختصاصا براي رفع سياه سرفه، اسم، هيستري، نفخ و نقرس و به عنوان قاعده اور استفاده به عمل ميايد.

dr.h.leclere از ان نتايج خوب در رفع نزله و نارحتي هاي ناشي از گريپ به دست اوردو مشاهده كرد كه با مصرف آن سرفه ارام مي شود و خروج اخلاط تسهيل ميگردد.

ضمنا چون اثر محرك بر روي ترشحات صفرا دارد تسهيل كننده عمل هضم نيز مي باشد. در استعمال خارج، به منظور رفع لك هاي جلدي نيز موزد استفاده قرار ميگيرد

به علاوه چون اثر دفع حشرات دارد پراكندگي اسانس ان در فضا موجب دور شدن جانوران ميگردد. در انگلستان از اسانس پونه نوعي صابون تهي صابون مي شود.

نوعي ديگر به نام خالواش كه برگ آن رنگ بو و ظاهر متفاوت دارد و در گيلان از ان براي معطر ساختن اغذيه استفاده ميگردد واريته ايي از اين گياه به نظر مي رسد.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد چهارم ص 17-18

اگر شياف آن در مهبل استعمال شود براى تسهيل اخراج جنين و مشيمه مؤثر است.

ماليدن دم‏كرده آن براى رفع خارش و دفع گازهاى رحم و رفع سستى رحم مفيد است.

ماليدن سوخته گياه براى تقويت لثه‏ هاى دندان نافع است. استشمام بوى آن براى رفع غشى مفيد است.


نوع مصرف معمولا شاخه‏ هاى گلدار و برگ آن را به صورت دم‏كرده و ساير انواع دارويى مانند نعنا تهيه و خورده مى ‏شود.معارف گياهى، ج‏1، ص: 21

[pejuhesh237]

.در اول سيم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -199

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و به غايت ملطف و مدر عرق و حيض

و مسهل سودا و قاتل جنين و ترياق گزيدن جانوران

و محلل رياح و جهة استسقا و يرقان و اخراج مشيمه و فواق و غثيان

و تنقيه فضول معده و سينه و كزاز و سوزش معده

و ضمادش جهة سرخ كردن عضو و رفع سپرز و جذام و آثار سياهى جلد و ربوى او جهة غشى

و فرزجهء او جهة اخراج جنين و نطول او جهة حكه و رياح رحم و صلابات او

و خشك سوخته او جهة تقوية لثه مفيد و مضر امعا

و مصحلش كثيرا و قدر شربتش تا دو درهم و بدلش مثل

و نصف او پودنه نهريست و قسمى از پودنه بری را برگش دراز و نرم و مايل به سياهى

و گل او خوشبو و تند و مايل بزرديست در جميع افعال ضعيفتر از اقسام پودنه است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -199
[/size]
متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

فودنج بری:

و به غايت ملطف و مدر عرق و حيض

و مسهل سودا و قاتل جنين و ترياق گزيدن جانوران

و محلل رياح و جهة استسقا و يرقان و اخراج مشيمه و فواق و غثيان

و تنقيه فضول معده و سينه و كزاز و سوزش معده

و ضمادش جهة سرخ كردن عضو و رفع سپرز و جذام و آثار سياهى جلد و ربوى او جهة غشى

بسیار لطیف کننده و برای کزاز و پاک کردن اضافات اخلاط سینه و معده و سوزش آن و جلوگیری از حالات تهوع و نفخ مفید و علاج استسقا و یرقان است.

مدر(عرق، بول، حیض) و مسهل قوی سودا و سقط جنین است و در عین گزیدگی حشرات سمی را تریاق

و محلول آن برای خارش و بادهای رحم و رفع خشکی سودمند است و سوخته آن جهت تقویت لثه و بوی آن دافع حالت غش است

و فرزجهء او جهة اخراج جنين و نطول او جهة حكه و رياح رحم و صلابات او

اگر شياف آن در مهبل استعمال شود براى تسهيل اخراج جنين و مشيمه مؤثر است.

و خشك سوخته او جهة تقوية لثه مفيد و مضر امعا

و مصحلش كثيرا و قدر شربتش تا دو درهم و بدلش مثل

و نصف او پودنه نهريست و قسمى از پودنه بری را برگش دراز و نرم و مايل به سياهى

و گل او خوشبو و تند و مايل بزرديست در جميع افعال ضعيفتر از اقسام پودنه است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -199

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:


پودنه کوهی قوی ترین نوع از خانواده نعناع است. و زیاده روی در خوردن آن خطرناک می باشد و گوسفندان را مسموم می نماید.

مقدار کم آن اشتها آور و ضد تشنج و غم و غصه است. مدر بسیار قوی ولی برای زنان باردار موجب سقط جنین می شود.

[pejuhesh237]

.