شیطرج

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Cruciferae نام علمى آن Lepidium latifolium L. مى‌باشد.

شیطرج : چيترگ هندى است و به هندى چيته

يونانى : ليبديون به باى موحده بعد از ياى مثناة تحتانيه و ليفديون به فا به جاى باى موحده و به

بربرى :عصاب


فارسی: به فارسى «موچه» ، «شيتره» و «تره‌تيزك وحشى» . بيخ برنده

عربی: مسواك الراعى و خينوس و فاغوش و خامشه وعصاب

یونانی:

انگلیسی: Dittany و Pepperwort و Green mustard و Pepper grass

فرانسه: Passerage و Grande passerage

آلمانی: Senfkraut،Pfefferkraut

ایتالیائی: Erba mostarda،Peperella

[pejuhesh237]

اسم معرب بيخ نباتيست سرخ و بسيار تند باريك

برگش شبيه به برگ رشاد

و در اوايل سردى هوا خشك شده مي ريزد و متصل به بيخ برگى مي ماند

و در تابستان از شاخهاى او گل ريزهء پر برگ سفيد ظاهر می شود کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

ماهيت آن‏: رازى گفته دو نوع مباشد:

هندى و شامى

هندى آن باريك و شامى آن غليظ شبيه به عود فوّه و رنگ آن مايل به سياهى

و ديسقوريدوس گفته نباتى است معروف و در شير و آب و نمك معمول است استعمال آن

و جالينوس در عاشره از ميامر خود از ذى‏مقراطيس نقل كرده كه گياهى است

كه در مقابر و ديوارهاى كهنه و مواضعى كه كشت و كار نمى‏شود مى ‏رويد و هميشه تازه مى‏باشد

و سرخ رنگ و برگ آن شبيه به برگ حرف و بلندى شاخ‏هاى آن تا به يك ذرع و در تابستان برگ آن خشك مى‏گردد

و باريك شده بر آن مى‏ باشد تا آنكه سردى هواى زمستان بدان رسد آن زمان مى‏ريزد و شاخ‏هاى آن باريك مى‏گردد

و متصل به بيخ آن برگى مى‏ ماند و در تابستان از شاخ‏هاى آن گل سفيد ريزه برگى ظاهر مى‏شود

و تخم آن از تخم خشخاش بسيار ريزه‏تر كه خوب ديده نمى‏شود و مستعمل بيخ آنست

و در سابعه از ادويه مفرده گفته قوّت و طعم و رايحه آن شبيه به حرف است

و بهترين آن به قول صاحب منهاج تازه هندى يا بحرى آنست

و بعضى گفته‏ اند بهترين آن فارسى آنست به جهت آنكه چون بر عضوى طلا نمايند در يك لحظه آبله مى‏كند

به خلاف هندى آن يعنى حدت فارسى زياده از هندى است و قوّت آن تا پنج سال باقى مى‏ماند

و گفته‏ اند علامت خوبى و تازگى آن آنست كه چون بيضه مرغ را در كوبيده آن يك روز پنهان كنند پوست آن سرخ گردد

و آنچه در بنگاله ديده شد نبات آن به بلندى يك ذرع تا به يك ذرع و نيم و شاخ‏هاى آن باريك و گره‏دار و بر هر گرهى چند عدد برگ شبيه

به برگ عنب الثعلب و از آن اندك بلندتر و بعد از ريختن برگ آن در همان مواضع يعنى بر گره‏هاى آن چند عدد گل سفيد ريزه برگ كوچك فى

الجمله شبيه به گل ياسمين امّا از آن كوچك‏تر مى‏رويد و دو نوع مى‏باشد يكى رنگ شاخ آن سياه مايل به سرخى

و گل آن سياه و اين كمياب است و ديگرى سفيد مايل به سبزى و بعضى مايل به سرخى و گل آن سفيد

و اين بسيار و نبات آن هميشه مى‏ باشد و خودرو است. کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد1 ؛ ص 506


شيطرج گياهى است چندساله و علفى. برگهاى آن درشت، متناوب، ضخيم، بى‌كرك، بيضى، نوك‌تيز به رنگ سبز مايل به خاكسترى است.

گلهاى آن كوچك، سفيد يا زرد است. ميوۀ آن كوچك تخم‌مرغى‌شكل به طول حدود  ٢  ميلى‌متر مى‌باشد.

ساقۀ آن از تره‌تيزك بلندتر و  ١٠٠ - ۵٠  سانتى‌متر و ريشۀ آن ضخيم، دوكى‌شكل، دراز و منشعب است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد5 ص 355

[pejuhesh237]

و منبتش خرابها کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169



متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين تفاوت:

منبت آن كنار آبها و جاهاى نمناك و در ربيع گل مى‏ دهد و در اواخر آن برگ برمى‏ آورد.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 506


اين گياه در نقاط سايه‌دار مرطوب كنار نهرها و مجارى آب در ايران در دامنه‌هاى البرز، اطراف كرج،

در كرمان در دامنه‌هاى كوه لاله‌زار، در لرستان در كوههاى اراك، در همدان

و در مناطق جنوب غرب ايران و در آذربايجان در آخر در مناطق شمالى و شرقى ايران به‌طور خودرو مى‌رويد. در هند و كشمير نيز مى‌رويد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 355

[pejuhesh237]

.از تاريخچه مصارف درماني اين گياه و نمونه هاي ديگري که بدانها اشاره شدچنين استنباط مي شود که از اين گياه و گونه هاي ديگر آن که Passerage

ناميده مي شوند،در قرون قبل جهت درمان هاري استفاده مي شده است ولي مطالعات مختلف،اين ادعا را وارد ندانست زيرا مصرف آن هيچ

گونه اثري در اين مورد ندارد.قسمتهاي مختلف اين گياه داراي اثر ضداسکوربوت،نيرودهنده،مقوي،مدر و تصفيه کننده خون است

در استعمال خارج اگر له شده آن بر روي زخم و جراحات قرار گيرد،اثر التيام دهنده ظاهر مي نمايد بعلاوه چون قرمز کننده پوست بدن است،

به منظور ايجاد قرمزي در پوست و توجه خون به نواحي سطحي بدن،در موارد سياتيک،روماتيسم و دردهاي عصبي از آن استفاده بعمل مي آورند

در مصارف داخلي در رفعدر رفع عوارض اسکوربوت،خنازير،آب آوردن،اختلالات هضمي،حالات عصبي و هيستري توصيه گرديده است

جوشانده ان در استعمال خارج،سابقا در بيماريهاي پوستي مصرف داشته است ضمنا در طب عوام بطوريکه شهرت دارد از اعضاي اين گياه جهت رفع ناراحتي هاي قلبي،

ورم لثه دندان منشا کمبود يا فقدان ويتامين سي و همچنين موارد مختلف ديگر استفاده درماني بعمل مي آيد

سابقابراي جلوگيري از اثرات قوي گياه در بدن که گاهي ناراحتي بوجود مي آورد،له شده آنرا با کره مخلوط مي نمودند

و يا گياه خشک شده را به صورت گرد در آورده سپس به مصارف درماني مي رسانيدند. مصرف آن امروزه بطور کلي متروک شده است.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 189-190

[pejuhesh237]

و قوتش تا پنج سال باقيست

در آخر سيم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

افعال و خواص آن‏:و جالى و محرق جلد و مسهل اخلاط لزجه

و استعمال او با شير و سركه مفتح سدد و هاضم و مهيج باه

و مسقط جنين و جهة صاف كردن آواز

و رفع بلغم و مفاصل و رياح و سموم و درد مفاصل و سپرز نافع و جهة برص و بهق سفيد

و جهة جرب و رويانيدن موى بعد از سقوط آن مؤثر

و چون كوبيده بر كف دست مخالف دندان دردناك كرده به دستور

و به طرف مخالف آن صباح بگذارند دافع الم آن و مجربست

و چون تخم مرغ را يكروز در ميان سائيدهء آن پنهان كنند پوست او را سرخ كند

و اين علامت خوبى و تازه گى اوست

و ضماد برگ او مفرح جلد است

مقدار شربت آن‏: يك درهم.

مضر ريه، مصلح‏ آن صمغ عربى و مصطكى.

بدل آن‏: در علل سپرز مرجان و در غير آن فوه و زرنباد است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ضماد برگ با بيخ راسن جهت سپرز و عرق النساء و جرب متقرح كه ربع ساعت تا نيم ساعت بر آن بگذارند.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 506

[pejuhesh237]

افعال و خواص آن‏:

و جالى و محرق جلد و مسهل اخلاط لزجه

و استعمال او با شير و سركه مفتح سدد و هاضم و مهيج باه

و مسقط جنين و جهة صاف كردن آواز

و رفع بلغم و مفاصل و رياح و سموم و درد مفاصل و سپرز نافع و جهة برص و بهق سفيد

و جهة جرب و رويانيدن موى بعد از سقوط آن مؤثر


خواص عمومی آن به عنوان پاک کننده و سوزاننده و چرک انداز پوست، باز کننده و مصلح اخلاط لزج بدن

و صاف کننده آواز و سینه و دافع بلغم، مفاصل و دردهای آنها و نفخ و سموم طحال بوده و هاضم و مهیح قوا و سقط کننده جنین است.

طریق استعمال آن بیشتر در ترکیب با شیر یا سرکه و یا در آب و نمک خیساندن است

و چون كوبيده بر كف دست مخالف دندان دردناك كرده به دستور

و به طرف مخالف آن صباح بگذارند دافع الم آن و مجربست

و چون تخم مرغ را يكروز در ميان سائيدهء آن پنهان كنند پوست او را سرخ كند

و اين علامت خوبى و تازه گى اوست

و ضماد برگ او مفرح جلد است

مقدار شربت آن‏: يك درهم.

مضر ريه، مصلح‏ آن صمغ عربى و مصطكى.

بدل آن‏: در علل سپرز مرجان و در غير آن فوه و زرنباد است[/color] کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص -169


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ضماد آن با سركه جهت برص و بهق سفيد و جرب و قوبا و تقشر جلد مفيد براى آنكه سياه كننده جلد بدن و نافذ و جالى است

و اولًا آبله مى‏كند پس مقرح ساخته مواد آن را دفع مى‏نمايد و به اصلاح مى‏آورد و وجع مفاصل را نيز مفيد است و درد را ساكن مى‏ گرداند

و ضماد برگ با بيخ راسن جهت سپرز و عرق النساء و جرب متقرح كه ربع ساعت تا نيم ساعت بر آن بگذارند.کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 506


. ضماد آن با سرکه برای معالجه برص و جوش های خشک بهق سفید و جرب و پوسته شدن پوست مفید است.

شیطرج سیاه کننده پوست بدن و نافذ و پاک کننده است زیرا در وحله اول پوست را به صورت آبله در آورده سپس به آب می اندازند

و آن را دفع می نماید. این ضماد برای درد مفاصل نیز مسکن خوبی است.

ضماد برگ آن پوست را باز می کند و با ریشۀ راس برای درد طحال و سیاتیک و جرب چرکی مفید است که آن را به مدت ربع تا نیم

ساعت بر موضع می گذارند. مقدار مصرف خوراکی آن یک درهم است و برای ریه مضر می باشد که مصلح آن صمغ عربی و مصطکی است

[pejuhesh237]

.