شاهترج

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

گياهى است از خانوادۀ Fumariaceae جنس Fumaria نام علمى آن Fumaria parviflora Lam. مى‌باشد.

فارسی:معرب از شاه تره و معنى آن سلطان البقول

هندى: پت‏پاپره به معنى بقله نافعه براى مره صفرا و كت پاپره نيز نامند

و در طب قديم فلاخان شام آن را شجرة الدم مى‏ نامند جهت آنكه صاف كننده خون است بالخاصيت


عربی:بقلة الملك

یونانی:قياسوسى به معنى دخانى و قفتص نيز

انگلیسی:Fumitory

فرانسه:Fumeterre

آلمانی:

ایتالیائی:

ديسقوريدوس آن را فيقص خوانده است و جالينوس ويرا فالينوس گفته است و آن را بيونانى قانيوس خوانند معنى آن دخانى بود

و حنين در كتاب خود آن را بسقيما خوانده است وى كمون برى بود و وى را كزبرة الحمام خوانند و بقلة الملك گويند بشيرازى شاتره نامند و در نيشابور آتشو خوانند . [color=#FF40FF]اختيارات بديعي 243

گونه ديگرى از گياه شاهتره نيز به علت خواص داروئى آن كه شبيه شاهتره گونه يادشده است، معروف مى‌باشد.

اين گياه تا به حال در ايران ديده نشده است و در اروپا مى‌رويد. اين گياه كه آن را در كتب مختلف با نامهاى مشابه شاهتره نوشته‌اند از

خانوادۀ Fumariaceae و نام علمى آن Fumaria officinalis L. مى‌باشد. به فرانسوى Fumeterre و به انگليسى Fumitory گفته مى‌شود.


[/color]

[pejuhesh237]

و دو نوع می باشد :

يكي را برگ بسيار كوچك و شبيه بگشنيز و گلش بنفش

و يكي را برگ عريضتر و گلش سفيد

و هر دو قسم را طعم تلخ و با اندك تندى و قبض

وبرگ او بهتر از ساير اجزاست مركب القوى

و در بعضى بلاد قسمى از گياه شبيه بشاه تره است

و از آن تيره رنگ تر و باريكتر و شبيه بافسنتين

و گل او مايل به سياهى و بي مزه و با اندك بدبوئى و قاتل گاو است

و او غیر شاه ترج است و غير مستعمل است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص 161

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق بخشي از تحفه بود

شاهتره گياهى است يكساله و علفى. برگهاى آن سبز غبارآلود و كوچك خيلى بريده‌بريده و نوارى.

گلها نامنظم به رنگ سفيد و به صورت خوشه‌اى. ميوۀ آن كوچك كروى كمى گوشتى پوشيده از دانه‌هاى ريز نوك‌تيز. تكثير اين گياه از طريق كاشت بذر آن صورت مى‌گيرد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 226

از انواع مفيد ديگر ان در ايران گياه زير است

Fumaria indica

گياهي علفي کوچک و داراي ساقه راست يا منشعب از قاعده مي باشد.برگهايي با بريدگيهاي بسيار و منقسم به تقسيمات کوچک و باريک دارد.

گلهاي گلي رنگ آن به صورت خوشه هاي کوچک و مرکب از 15 تا 20 گل درطول ساقه ظاهر مي شود.

ميوه اش تقريبا مدور و کوچک و به قطر 5ر2 ميليمتر مي باشد .

F.vaillantii

که گلهاي ارغواني مشخص و طعمي تلخ دارد،فاقد اثر درماني مي باشند از اين نظر در مصرف شاه تره،براي آنکه خواص درماني مفيد آن ظاهر گردد

بايد توجه شودکه با نمونه هاي کم خاصيت مخلوط نگردد

در نواحي شمال ايران ،از گياه اخير نيز به عنوان معرق و تصفيه کننده خون استفاده بعمل مي آيد

جمع اوري شاه تره ها از ارديبهشت تا مهرماه که گياه داراي گل و برگ است ،صورت مي گيرد.براي خشک کردن ،آنها را برروي پارچه اي مي گسترانند

و يا بر روي سيم هاي نازک آهني به حالت آويخته جاي مي دهند و در جريان هوا يا گرماي خورشيد خشک کرده سپس در ظروف سربسته نگهداري مي کنند.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 171-172

[pejuhesh237]

.اين گياه در نقاط مرطوب و سايه‌دار و كنار نهرهاى آب مى‌رويد. در ايران در اطراف تهران، ورامين

و در دامنه‌هاى البرز، گيلان، مازندران، گرگان، آذربايجان، در فارس در اطراف شيراز و كازرون،

در خراسان در قوچان، فريمان و نيشابور، در كرمان در بم و در جيرفت،

در مناطق جنوبى در جزيرۀ خارك و در بلوچستان انتشار دارد.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 226

Fumaria indica :در ايران افغانستان،هند و مغولستان مي رويد.

F.vaillantii :گرگان ،خراسان:نيشابور، اخملد،شيروان گيلان:رودبار مي رويد .كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 171-172

[pejuhesh237]

.همه اجزاء استفاده مي شود،

هيج جزء آن سمي نيست.

در هند از گياه خشك به عنوان ضد كرم، مدّر، معرّق و تب‌بر و در مورد تبهاى ضعيف مصرف مى‌شود.

و به علاوه به عنوان صاف‌كنندۀ خون در رفع بيمارى‌هاى جلدى از آن استفاده مى‌شود. گياه بخصوص برگهاى آن تلخ و قابض است.


روش تهيۀ عرق شاهتره: اگر شاهتره تازه باشد به نسبت شاهتره يك واحد-آب صاف و تميز و شيرين  ۴  واحد و اگر شاهتره خشك باشد

در مقابل هريك واحد شاهتره  ۶  واحد آب شيرين مخلوط مى‌نمايند. در مورد شاهتره خشك  ٢۴  ساعت شاهتره را در آب خيس مى‌كنند

و پس از آن طبق معمول با روش تقطير عرق آن را مى‌گيرند. اين عرق براى بيمارى‌هاى صفراوى و سوداوى و تصفيه خون مفيد است.

روش تهيه شربت شاهتره: شاهترۀ خشك و نيم‌كوب  ١  واحد و آب مقطر  ١۵  واحد. شاهتره را در مدت  ۶  ساعت دم كنند و با فشار صاف نموده بگذارند

ته‌نشين شود و صاف روى آن را برداشته و در حدود نصف آن شكر داخل كرده بجوشانند تا قوام آيد.

معمولا براى رفع عوارض آن براى طحال مقدارى پوست هليله زرد نيز كه قبلا يك شب خيس خورده باشد در آن مى‌ريزند.

اگر منظور باز كردن گرفتگى‌هاى كبد و تصفيه خون باشد به جاى شكر با سكنجبين و عناب مى‌خورند. به‌هرحال  ٢٠٠ - ١۵٠  گرم از اين شربت را بتدريج ميل مى‌كنند اثر آن ظاهر مى‌شود


کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 227

در رفع بيماريهاي پوستي و جذام و برخي تومورهاي سرطاني اثرات مفيد دارد .بعلاوه اثر مقوي معده و تصفيه کننده خون دارد .مصرف آن استفراغ را متوقف مي کند

در ايران از کليه قسمتهاي گياه نوعي آب مقطر تهيه مي شود که تحت نام عرق شاتره به مصارف درمان بيماريهاي پوست مي رسد

بعلاوه از ان به عنوان تصفيه کننده خون ،استفاده بعمل مي آيد.در اروپا به منظور رفع ناراحتي هاي هضمي و به عنوان هضم کننده غذا ،

اشتها آور و ضد اسکوربوت مصرف مي شود.

Fumaria indica :اختصاصات درماني اين گياه شبيه گياه قبلي است. اثر معرق و اشتها آور دارد.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد يك ص 171

[pejuhesh237]

و در حرارت معتدل و در دويم خشك

و گويند در دويم گرم است

و شيخ الرئيس در اول سرد دانسته کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص 161

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

مفتح سدهء جگر و مقوى معده و مدر بول و مراد

و مسهل اخلاط ثلثه خصوصاً سودا و مرة محترقه

و صاف كنندهء خون و باعث اشتها

و خشك او در تقوية معده قويتر

و جهة امراض سوداوى و بلغم شور و تبهاى كهنه

و با سركه جهة قى صفراوى و غثيان بلغمى

و آب تازهء او با تمر هندى جهة تنقیهء معده

و امعا و رفع قوبا و يرقان و جرب و حكه و اكتحال عصارهء اوجهة تقوية باصره

و با صمغ جهة منع روئيدن شعر منقلب كه كنده باشند

و مضمضه او جهة حرارت كام و زبان و تقوية لثه

و ضماد خشك او با حنا كه در حمام استعمال نمايند جهة

(+جرب و حکه مجرب و شستن سر با آب منقوع او جهت رفع قمل و ضنان که رشک و ابریه باشد نافع

و ابن ماسویه ضماد تازه او را جهت) گزيدن زنبور بسيار مؤثر دانسته است

و تخمش معتدل بحرارة و در افعال محمد بن احمد و جالينوس قويتر از سایر اجزا دانسته‌اند

و گويند مضر شش است

و مصلحش كاسنى و قدر شربتش از جرم او سه درهم يا پنج درهم و از آب او از سى مثقال تا شصت مثقال

و در مطبوخ تا ده درهم و بدلش نصف وزن او سنا و دو ثلث هليله زرد است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص 161


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

افعال و خواص آن‏: تقويت بن دندان آن و با سركه تنقيه معده و امعا از فضول محتبسه در آن

و همچنين با ماء العسل و آب برگ تازه آن با شكر و يا با تمر هندى تفتيح سده كبد و طحال و تقويت معده و ابريه حادث از احتراق خون صفراوى عفن

و يا بلغم عفن و كسر حدت اخلاط محترقه مريه و سوداويه از سر و بدن و دفع آنها به بول و براز و عرق آن يعنى ماء مقطر شاهتره به قرع

و انبيق مانع اسهال جهت مفارقت نمودن جوهر حار لطيف مفتح آن

و اكتحال عصاره آن جهت تقويت باصره و منع ريختن اشك بسيار

و صاحب شفاء الاسقام گفته بهترين آن برگ تازه آن است و نوشته كه استاد من گفت نديدم من كه شاهتره

به تنهايى تليين طبيعت كند چه جاى اسهال و نه تقويت قلب بل ضعف آن ديده شده

بدل آن‏: و گفته‏ اند كه استعمال آن با هليله زرد اولى است جهت آنكه مضر طحال است و هليله مصلح آن است

و عصاره برگ آن را بايد صاف ناكرده استعمال نمايند .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 488

[pejuhesh237]

مفتح سدهء جگر و مقوى معده و مدر بول و مراد

و مسهل اخلاط ثلثه خصوصاً سودا و مرة محترقه

و صاف كنندهء خون و باعث اشتها

و خشك او در تقوية معده قويتر

و جهة امراض سوداوى و بلغم شور و تبهاى كهنه


بازكنندۀ انسداد كبد و طحال و مقوى اين دو عضو است و مسهل اخلاط سه‌گانه خصوصا سودا و تلخى صفرا و سوداى سوخته است.

خون را صاف مى‌كند و مدّر است و اشتها را تحريك مى‌كند.

خشك آن براى تقويت معده قوى‌تر از تازۀ آن است و براى تب، بيمارى‌هاى سوداوى، بيمارى‌هاى جلدى و تقويت بن دندان مفيد است.


و با سركه جهة قى صفراوى و غثيان بلغمى

و آب تازهء او با تمر هندى جهة تنقیهء معده

و امعا و رفع قوبا و يرقان و جرب و حكه

اگر با سركه يا با آب عسل و يا مخلوطى از سركه و عسل خورده شود براى رفع قى صفراوى و آشفتگى‌هاى بلغمى

و پاك كردن معده از فضولات حبس شده در معده بسيار نافع است. آب برگ تازۀ آن با شكر و يا با تمر هندى براى پاك كردن معده و روده‌ها

و باز كردن گرفتگى‌هاى كبد و طحال و تقويت معده و رفع يرقان و بيمارى‌هاى پوستى نظير جرب و خارش مفيد است.

و اكتحال عصارهء اوجهة تقوية باصره

و با صمغ جهة منع روئيدن شعر منقلب كه كنده باشند

و مضمضه او جهة حرارت كام و زبان و تقوية لثه


. اگر با صمغ عربى به پلك ماليده شود از روئيدن مجدد موى منحرف در پلك چشم كه كنده شده باشد ممانعت به عمل مى‌آورد.

مضمضۀ عرق شاهتره براى التيام جراحت كام دهان و زبان و استحكام لثه و ضماد آن با حنا براى معالجۀ جرب و خارش پوست مفيد است.


و ضماد خشك او با حنا كه در حمام استعمال نمايند جهة

(+جرب و حکه مجرب و شستن سر با آب منقوع او جهت رفع قمل و ضنان که رشک و ابریه باشد نافع

و ابن ماسویه ضماد تازه او را جهت) گزيدن زنبور بسيار مؤثر دانسته است


و تخمش معتدل بحرارة و در افعال محمد بن احمد و جالينوس قويتر از سایر اجزا دانسته‌اند

و گويند مضر شش است

و مصلحش كاسنى و قدر شربتش از جرم او سه درهم يا پنج درهم و از آب او از سى مثقال تا شصت مثقال

و در مطبوخ تا ده درهم و بدلش نصف وزن او سنا و دو ثلث هليله زرد است کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم ص 161

شاهتره مضّر ريه است از اين نظر بايد با كاسنى خورده شود. در يادداشتهاى شليمر آمده است كه سابقا در ايران مرسوم بوده است

كه مخلوطى از  ١۵٠  گرم عصارۀ كاسنى (چكيدۀ كاسنى) و  ١۵٠  گرم عصارۀ شاهتره و 150 گرم سكنجبين عسل را تهيه كرده

و در مدت  ٢۵ - ٢٠  روز صبح‌ها ناشتا در فصل بهار مى‌خوردند، براى رفع اختلالات كبدى و تبهاى نوبه‌اى پيچيده بدون اينكه عوارضى براى ريه داشته باشد، بسيار مفيد بوده است.

مقدار خوراك شاهتره از گرد برگهاى خشك آن  ٢٠ - ١٢  گرم و از آب آن  ٢٠٠ - ١۵٠  گرم است. آب برگ شاهتره را معمولا با آب خيس‌كردۀ هليله زرد و شكر مى‌خوردند.




متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

افعال و خواص آن‏: تقويت بن دندان آن و با سركه تنقيه معده و امعا از فضول محتبسه در آن

و همچنين با ماء العسل و آب برگ تازه آن با شكر و يا با تمر هندى تفتيح سده كبد و طحال و تقويت معده و ابريه حادث از احتراق خون صفراوى عفن

و يا بلغم عفن و كسر حدت اخلاط محترقه مريه و سوداويه از سر و بدن و دفع آنها به بول و براز و عرق آن يعنى ماء مقطر شاهتره به قرع

و انبيق مانع اسهال جهت مفارقت نمودن جوهر حار لطيف مفتح آن

و اكتحال عصاره آن جهت تقويت باصره و منع ريختن اشك بسيار

عرق شاهتره كه از تقطير گياه به دست مى‌آيد از اسهال جلوگيرى مى‌كند. ماليدن عصارۀ شاهتره به چشم براى تقويت ديد چشم و ممانعت از ريختن اشك زياد نافع است


و صاحب شفاء الاسقام گفته بهترين آن برگ تازه آن است و نوشته كه استاد من گفت نديدم من كه شاهتره

به تنهايى تليين طبيعت كند چه جاى اسهال و نه تقويت قلب بل ضعف آن ديده شده

[color=#FF00FF]بدل آن‏: و گفته‏ اند كه استعمال آن با هليله زرد اولى است جهت آنكه مضر طحال است و هليله مصلح آن است

و عصاره برگ آن را بايد صاف ناكرده استعمال نمايند[/color] .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 488


.

[pejuhesh237]

.