سپستان

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

سپستان:

هندى: لسوه نامند و معني سپستان اطباء الكليه است بجهت شدت نفع آن از براى كليه و آن را مخاطه مخاطيا نيز نامند

فارسی:سپستان در مناطق جنوب ايران انواعى از آن مى‌رويد كه با نامهاى «ليم» در بلوچستان و «انبو» در بندرعباس شناخته مى‌شود.

در كتب طب سنتى با نامهاى «سبستان» ، «سگ پستان» ، «سجبستان» ، «دبق» ، «مخيط» ، «مخيطا» و «اطباء الكلبه» آمده است.

اطباء الكلبه به معناى پستانهاى سگ است.

عربی:دبق

یونانی:

انگلیسی:Assyrian plum درخت: Sebesten Plum و Assyrian plum

فرانسه:Sebeste درخت:Sebestier

آلمانی:sebastenbaum

ایتالیائی:sebestana domestica


گياهى است از خانوادۀ Boraginaceae جنس Cordia داراى گونه‌هاى مختلفى است كه نام علمى چند گونۀ آنكه به عنوان دارو در طب سنتى استعمال گسترده‌اى دارند، عبارت‌اند از:

 ١ . Cordia myxa L. . اين درخت در بندرعباس با نام محلى «انبو» شناخته مى‌شود.

به هندى اين گونه «لازورا» ناميده مى‌شود و در نصيرآباد بلوچستان هم آن را «لازورا» مى‌نامند.

 ٢ . Cordia crenata Del. و مترادف آن SEbestan crenata Del. مى‌باشد. نام محلى آن در چاه‌بهار «ليم» است

و در بعضى نقاط «چسب» نيز ناميده مى‌شود.

3. Cordia dichotoma Forst. f. كه مترادف آن C. obliqua willd و Argyreia arborea Lour. مى‌باشد.

 ۴ . Cordia rothii Roem. & Schult. و مترادف آن C. angustifolia Roxb.

اين درخت در بلوچستان «ليوار» و «گوندى» ناميده مى‌شود. در هند در پنجاب، سند، گجرات و راجپوتانا مى‌رويد و به هندى آن را «گوندى» مى‌نامند.

[pejuhesh237]

ثمر درختيست زياده به قدر قامتى ساق او مايل به سفيدى

و برگش مدور و بزرك و بارش در خوشه و در اول زرد

و بعد از خشكى سياه می شود.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص -143

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و دو نوع مى‌باشد يكى بزرك بقدر آلو و در اندرون متصل بتخم آن لعابى و تخم آن از لحم آن جدا

و دوم از ان كوچكتر و تخم آن چسپيده بلحم آن و لعاب اين كمتر و شيرين‌تر از نوع بزرك و هر دو نوع در خوشه مى‌باشد و در پختكي

و بهترين آن باليدۀ رسيدۀ تازۀ بحريني آنست و درخت آن بزرك تا بدو قامت و زياده بران تا پنج شش قامت

و رنك ساق آن سفيد و شاخهاى آن سبز و برك آن مدور و بزرك و اندك خشن کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 491


مشخصات

سپستان درختى است با برگهاى تخم‌مرغى مايل به گرد، داراى دمبرگ طويل.

ميوۀ آن تخم‌مرغى در ابعاد يك آلو در بعضى گونه‌ها كوچكتر از آلو و در برخى بزرگتر از آلو مى‌باشد.

رنگ آن پس از رسيدن سياه و داراى ميان‌بر چسبنده زرد رنگ و طعمى كمى شيرين و خوراكى است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 341

[pejuhesh237]

و در بلدان حاره بسيار بهم مى‌رسد و در اكثر بنادر فارس و نواح آن كثير الوجود کتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 491

.انواع گونه ها:

 ١ . Cordia myxa L. . در ايران در جنوب ايران و در بلوچستان تا خوزستان كاشته مى‌شود و در چاه‌بهار و حاجى‌آباد كرمان، بندرعباس و نيك شهر ديده مى‌شود.

 ٢ . Cordia crenata Del. و مترادف آن SEbestan crenata Del. مى‌باشد. اين درخت در برخى نقاط بلوچستان كاشته مى‌شود.

٣ . Cordia dichotoma Forst. f. كه مترادف آن C. obliqua willd و Argyreia arborea Lour. مى‌باشد.

اين درخت در سرتاسر هند و جنوب چين و تايوان و شمال شرقى استراليا و كالدونى جديد انتشار دارد.

 ۴ . Cordia rothii Roem. & Schult. و مترادف آن C. angustifolia Roxb.در هند در پنجاب، سند، گجرات و راجپوتانا مى‌رويد و به هندى آن را «گوندى» مى‌نامند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 340-341

[pejuhesh237]

.اگرچه از برگ، پوست و ریشه این گیاه هم استفاده می شود ولی میوه بیشترین کاربرد دارویی را دارد.

هيج جزء آن سمي نيست.

در هند از ميوۀ سپستان به عنوان قابض، ضد كرم معده، مدّر و نرم‌كنندۀ سينه استفاده مى‌شود و براى رفع ناراحتى‌هاى مجارى ادرار و بيمارى‌هاى ريه و طحال تجويز مى‌شود.

عصارۀ پوست درخت را براى تسكين دردهاى قولنج يا كوليك در روده‌ها مصرف مى‌كنند.

جوشاندۀ پوست درخت براى رفع سوءهاضمه و كاهش تب مفيد است.

گرد مغز دانۀ ميوۀ آن در استعمال خارجى براى بيمارى قارچى پوست   كه به صورت حلقه‌هايى ظاهر مى‌شود

استفاده مى‌شود.

برگهاى درخت را له كرده براى تسكين سردرد و التيام جراحتها روى موضع مى‌گذارند و از جوشاندۀ پوست درخت نيز به عنوان غرغرۀ قابض مصرف مى‌كنند.

در برمه از ميوۀ سپستان به عنوان مبرّد و خنك‌كننده استفاده مى‌شود

در هندوچين، اندونزى و فيليپين از گرد مغز دانه براى رفع التهاب پوست استفاده مى‌شود و جوشاندۀ پوست درخت و ساقه‌هاى آن را به عنوان تونيك و مقوى مى‌خورند

بعلاوه اين جوشانده براى قطع اسهال و كاهش تب و كمك به سوءهاضمه نيز مفيد است

و دارويى براى تسكين سردرد مى‌باشد. در استعمال خارجى پوست درخت را خيس و مرطوب و نرم كرده روى ورمها، جوش و كورك مى‌اندازند براى تحليل ورم مؤثر است.

به صورت غرغره و يا از گرد پوست براى رفع التهاب و جوشهاى داخل دهان استعمال مى‌شود

عصارۀ برگهاى آن خنك‌كننده و مبرّد است . از له شدۀ برگهاى آن براى تحليل ورم به صورت ضماد استفاده مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 341-342

[pejuhesh237]

شود و در حرارت و برودت معتدل و در اول تر.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص -143

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و مسهل محرور المزاج و مواد سوداوى و مزلق

و ملين سينه و خلق و مسكن حدة صفرا و عطش و قليل الغذا

و مقوى امعأ و جهة حرقه البول و سرفهء حاره يابسه

و اخراج كرم معده و خشونت صوت و گرفتگى آواز

و سحج كه از دواى تند بهم رسيده باشد و اصلاح اذيت ادويه مسهله

و تبهاى حاره و بلغم شور نافع

و ضماد مطبوخ او در دوشاب خرما جهة گشودن دمل آزموده است

و قدر شربتش از سى عدد تا بيست مثقال و مضعف معده و گويند مضر جگر است

و مصلحش در مبرودين گل سرخ و در غير او عنّابست و بدلش خطمى. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص -143

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و مولد رطوبات بلغميه و مزلق آنچه در امعا است خصوصا تحقين به آب مطبوخ آن

و چون چهار پنج عدد برك نورستۀ آن را ريزه ريزه كرده شب در آب بخيسانند و صبح ماليده صاف كرده بياشامند

جهت جريان مني و قرحۀ احليل و مثانه كه بفارسى سوزنك و بهندى سوزاك نامند نافع

و ذرور پوست سوختۀ خشك آن جهت تسكين وجع و زخم بآتش سوخته مفيدکتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 491

[pejuhesh237]

و مسهل محرور المزاج و مواد سوداوى و مزلق

و ملين سينه و خلق و مسكن حدة صفرا و عطش و قليل الغذا

و مقوى امعأ و جهة حرقه البول و سرفهء حاره يابسه

و اخراج كرم معده و خشونت صوت و گرفتگى آواز

و سحج كه از دواى تند بهم رسيده باشد و اصلاح اذيت ادويه مسهله

و تبهاى حاره و بلغم شور نافع


در مورد خواص آن معتقدند اگر ميوۀ سپستان را در دهان مكيده و آب آن را فرو برند و يا آب خيس كردۀ ميوه سپستان را بخورند،

براى نرم كردن سينه و حلق و تحليل ورم آنها و رفع خشونت صدا و تسكين سرفه گرم و خشك، رفع گرفتگى آواز، تسكين حدت صفرا و عطش و سوزش مجراى ادرار مفيد است

و براى كشتن و خارج كردن كرم شكم و همچنين به عنوان مسهل در گرم‌مزاجها براى خارج كردن بلغم شور و براى تسكين تبهاى گرم صفراوى و خونى نافع است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 342

و ضماد مطبوخ او در دوشاب خرما جهة گشودن دمل آزموده است

و قدر شربتش از سى عدد تا بيست مثقال و مضعف معده و گويند مضر جگر است

و مصلحش در مبرودين گل سرخ و در غير او عنّابست و بدلش خطمى. کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم –ص -143


ضماد پختۀ آن در دوشاب انگور براى رساندن و سرباز كردن دمل مفيد است. مقدار خوراك از ميوۀ آن تا  ۵٠  گرم و در حدود  ٣٠  عدد است.

سپستان مضر معده است و كبد را ضعيف مى‌كند لذا سرد مزاجها بايد با برگ گل سرخ و سايرين با عناب بخورند. جانشين سپستان از نظر خواص خطمى است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 342

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و مولد رطوبات بلغميه و مزلق آنچه در امعا است خصوصا تحقين به آب مطبوخ آن

و چون چهار پنج عدد برك نورستۀ آن را ريزه ريزه كرده شب در آب بخيسانند و صبح ماليده صاف كرده بياشامند

جهت جريان مني و قرحۀ احليل و مثانه كه بفارسى سوزنك و بهندى سوزاك نامند نافع

و ذرور پوست سوختۀ خشك آن جهت تسكين وجع و زخم بآتش سوخته مفيدکتاب مخزن الادویه طبع قدیم ص 491


اگر  ۵ - ۴  عدد برگ تازۀ سبز شدۀ آن را خرد كرده و شب در آب بخيسانند و صبح ماليده و صاف كنند و بخورند

براى رفع جراحت مجراى ادرار و مثانه كه ناشى از سوزاك باشد، نافع است و گرد پوست سوختۀ آن براى تسكين درد و زخم آتش سوختگى مفيد است کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 342

[pejuhesh237]

.