زرنب

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

درختى است از خانوادۀ Taxaceae نام علمى آن Taxus baccata L.مى‌باشد.

توضيح: زرنب و رجل الجراد به برگ درخت نيز گفته مى‌شود. فشاع نيز در عين حال نام دارويى سمّى شبيه فاشرا مى‌باشد.

زرنب: آن را رجل الجراد نامند بجهت مشابهت آن بدان و بهندى برهمي و برنبهى و سپني نيز و قسمى رامند و پرني و براهمى

و درخت آن را تاليس و برك آن را كه زرنب است تاليسپتر نامند.

فارسی:در كتب طب سنتى با نامهاى «زرنب» ، «رجل الجراد» و «شجرة الفشاع» آمده است.

در ايران با نامهاى محلى مختلفى در مناطقى كه مى‌رويد شناخته مى‌شود.

از جمله در مازندران و گرگان «سرخدار و سخدار» ، در كتول گرگان «سوختال» ، در رودسر و آستارا «سيردار» و در ارسباران «جيوا» مى‌نامند

عربی:

یونانی:

انگلیسی:Yew tree و Commun yew و English yew

فرانسه: If و Ifcommun

آلمانی:

ایتالیائی:

[pejuhesh237]

برگ نباتيست از برگ صعتر عريضتر

و مايل به زردى و خوشبوى شبيه به بوى ترنج و گلش زرد

و نباتش كمتر از زرعى و ساقش مربع و مجوّف

و طعمش با حدة و قوتش تا چهار سال باقى مى ماند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص134

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و بهترين آن آنست كه باريك تندبوى تازه باشد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 468


مشخصات

سرخدار درختى است دو پايه از سوزنى برگان كه رشد آن بسيار كم است و طول عمر آن بسيار زياد. معروف است كه تا  ٢٠٠٠  سال عمر مى‌كند.

ارتفاع آن بندرت از  ٢٠  متر تجاوز مى‌كند ولى قطر آن زياد مى‌شود و تا  ٣  متر نيز ديده شده است.

برگهايش باريك دراز، نوك‌تيز كه روى آن به رنگ تيره و برّاق و زير برگ سبز روشن مى‌باشد.

پوست تنۀ درخت فلسى و قرمز رنگ است و به همين علت آن را سرخدار گويند. به مقطع تنه موجى سينوسى است.

با اينكه از سوزنى برگان است معهذا فاقد مجارى صمغى است. گلها دو پايه و ميوۀ آن منفرد گوشتى و قرمز رنگ كه در درون آن يك دانه تخم مرغى شكل قرار دارد

و شبيه ميوه‌هاى هسته‌دار كه سر آن كمى گودى دارد مى‌باشد. ميوۀ آن را در اصطلاح محل «اريل» گويند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص320

[pejuhesh237]

و منبتش جبال فارس و او را سرو تركستانى نامندکتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص134

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و در هند و بنكاله نيز بهم مى‌رسد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 468


سرخدار بومى اروپا و شمال افريقاست و در اغلب جنگلهاى شمال ايران از آستارا تا گرگان نيز در ارتفاعات ميان‌بند انتشار دارد.

در كتول، زيارت، راميان، دامنه‌هاى امامزاده ابراهيم در گيلان و همچنين در جنگلهاى ارسباران ديده مى‌شود.

در مخزن الادويه آمده است كه در كوههاى فارس نيز ديده شده ولى گياه‌شناسان ايرانى در پنجاه سال اخير گزارشى مبنى به تأييد وجود اين درخت در فارس نداده‌اند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص320

[pejuhesh237]

برگهاى آن سمّى است و مصرف علوفه ندارد. چوب آن خيلى متراكم مغز چوب سفيد ولى قسمت خارج چوب قرمز تيره رنگ با رگه‌هاى قهوه‌اى است.

قشر قرمز رنگ گوشتى ميوه لعاب دارد و شيرين است ولى چون سمّى است مقدار كمى از آن را مى‌توان خورد.

ساير قسمتهاى گياه شامل پوست، چوب، دانه همه سمّى هستند برگ آن نيز سمّى است و فقط به مقدار محدود براى استعمال داخلى ممكن است تجويز شود.

اين درخت پاجوش فراوان مى‌دهد و به خوبى هرس را تحمل مى‌كند.

.در هند: برگها و ميوۀ بدون دانه آن را مسكّن، آرامبخش، قاعده‌آور و ضد عفونى كننده مى‌دانند

و از برگهاى آن در موارد آسم، برونشيت، سكسكه، سوءهاضمه، صرع و به عنوان تقويت‌كننده نيروى جنسى استفاده مى‌شود.

از اين گياه به عنوان سم براى مسموم كردن ماهى در ماهى‌گيرى استفاده مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص320-321

[pejuhesh237]

در آخر دويم گرم و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص134

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و ملطف و بغايت مفرح

و با قوهء قابضه و مقوى معده و جگر و قائم مقام دارچينى

و جهة امراض صعب و اسهال

و تصفيهء صوت و ازاله بلغم و تقويه هضم و تحليل رياح

و تقويه اعضأ رئيسه و رفع عسر بول و سردى مثانه

و رفع سموم نافع و عصارهء تازهء او در تفرح مثل خمر

و سعوط او با آب و روغن بنفشه جهة درد سر بارد نافع

و مضر محرور و مصلحش گشنيز

و قدر شربتش دو درهمست

و بدلش مثل او دارچينى و گويند كبابه و سليخه است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص134


متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

و ملطف و بغايت مفرح و با قوهء قابضه و مقوى معده و جگر و قائم مقام دارچينى

و جهة امراض صعب و اسهال و تصفيهء صوت و ازاله بلغم و تقويه هضم و تحليل رياح

و تقويه اعضأ رئيسه و رفع عسر بول و سردى مثانه

و برگهاى آن بسيار سوزاننده و زخم‌كننده مى‌باشد و در عين حال به مقدار كم مقوى معده و كبد و گرم‌كنندۀ آنهاست

و از اين نظر يعنى از نظر تقويت و گرم كردن معده جانشين دارچين است. براى صاف كردن صدا، تسكين سرفه، تنگى نفس، سكسكه،

تقويت هاضمه، افزايش اشتها، تحليل باد و نفخ، گاز و بند آوردن اسهال، رفع كمى ترشح ادرار و سردى مثانه نافع است.

و رفع سموم نافع و عصارهء تازهء او در تفرح مثل خمر

و سعوط او با آب و روغن بنفشه جهة درد سر بارد نافع

و مضر محرور و مصلحش گشنيز

و قدر شربتش دو درهمست

و بدلش مثل او دارچينى و گويند كبابه و سليخه است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص134

عصارۀ تازۀ آن مسكر است و مانند شراب محرّك مى‌باشد. برگ سرخدار مضّر گرم مزاجان است و براى اشخاص ضعيف نيز مناسب نيست،

در اين قبيل موارد بايد حتما با گشنيز و جلاّب نيم گرم خورده شود. مقدار خوراك از گرد برگ آن  ٣ / ٠  تا  ۵  سانتى‌گرم است.

جانشين آن از نظر خواص چند برابر وزن آن دارچين و هل است. ميوۀ سرخدار بدون دانه آن نرم‌كننده است و براى آرام كردن سرفه و سكسكه مؤثر است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص321

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود


شيرۀ تازۀ ميوه بدون دانۀ آن به مقدار  ٢٠  گرم مدّر و مليّن است. در ژاپن از دم كردۀ برگ آن براى رفع بيمارى قند مى‌خورند.

توضيح: منظور از جلاّب نوشابه خنك كنندۀ طبى غير الكلى يا به عبارت ديگر شربت قند طبى است كه براى تقويت قلب و رفع خفقان و وحشت و ماليخوليا مى‌خورند.

طرز ساختن آن به شرح زير است.

شربت جلاب: شكر سفيد  ٣  كيلوگرم، گلاب  ١٠  كيلوگرم را گرفته با آتش ملايم بجوشانند و كف آن را گرفته آن‌قدر تبخير نمايند كه نصف شود.

سپس  ۴  گرم زعفران را با گلاب ساييده داخل آن نمايند و در ظرفى نگهدارند و در مواقع احتياج با آب سرد و يا كمى از عرقهاى مناسب مخلوط كرده

و تخم ترخان و تخم بالنگو يا فرنجمشك در آن ريخته ميل كنند. اگر حرارت در مزاج زياد باشد با اسپرزه مخلوط نمايند و اگر سردى غالب باشد، عنبر و مشك از هريك  ١  گرم مخلوط نمايند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 4 ص321

[pejuhesh237]

.