خروع

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحيم

[pejuhesh237]

خروع

گياهى است از خانوادۀ Euphorbiaceae نام علمى آن Ricinus communis L:

تركى: كرچك

فارسی:«بيدانجير» ، «كنتو» و «كرچك» و در كتب طب سنتى با نامهاى «خروع» و «طمرا» و به شيرازى كنتو

هندی:آريند

عربی:خروع


انگلیسی:Castor- oil plant

فرانسه:Ricin

آلمانی:Wunderbaum

ایتالیائی:Catapuzia maggiore-Ricino

[pejuhesh237]

برگش شبيه به برك انجير و از آن بزرگتر

و نرم و ساقش تا بقدر دو زرع بيخش مثل نى مجوف و ثمرش در خوشهاى پر خار و مدور

و دانه اش بقدر قهوه و منقط و مغزش سفيد و پر روغن . كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 100-101

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

دو نوع مى‌باشد سفيد و سرخ مائل به بنفشى و دوم قويتر از سفيد کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 386

کرچک گیاهی یک ساله و دارای ساقه ای به ارتفاع 2 متر است. ولی در آب هوای گرم و مساعد به صورت چند ساله به ظاهر درختچه به ارتفاع 4 تا 6 حتی تا 10 متر و گاهی بیشتر ممکن است دراید .

منشا اصلی ان حبشه بوده است و به طوریکه شواهد تاریخی نشان میدهد از انجا به سایر نواحی جهان انتقال یافته است .

مصارف زیاد روغن دانه ان سبب گردیده که پرورش این گیاه در غالب نواحی کره زمین عمومیت پیدا کند.

کرچک برگهایی بزرگ،منفرد و پنجه ایی شکل و مرکب از 5 تا 11 لوب عمیق دندانه دار با دمبرگ دراز همراه با استیپولهای زود افت دارد.

گل های ان در فاصله ماههای مرداد و شهریور ظاهر می شود.

به صورت خوشه مجتمع بوده به وضع متقابل با برگ های انتهای ساقه قرار گرفته است و در ان دونوع گل نر و ماده دیده میشود .

هر گاه نر ان شامل کاسه ای مرکب از 5 تقسیم و تعدا زیادی پرچم با میله های منشعب است که عمو ما منتهی به بساک دو خانه میگردند .

در گل های ماده کرچک نیز کاسه ای مرکب از 5 تقسیم ولی درون ان مادگی به تخمدان سه خانه دیده می شود .

میوه اش پوشینه پوشیده از خار و محتوی سه دانه روغن دار است .

کرچک انواع مختلف با مشخصات متفاوت دارد که از انها روغن استخراج می شود .

در بعضی از واریته های کرچک میوه دارای وضع شکوفاست یعنی پوسته ان خود به خود شکافته شده دانه ها از دورن ان خارج میگردد

ولی در برخی واریته ها این حالت وجود ندارد به وطری که دانه در داخل پوسته میوه نهفته باقی می ماند .

دانه واریته های مفید کرچک از نظر ابعاد و مقدار ورغن قابل استخراج با یکدیگر تفاوت دارد مانند ان که بزرگی دانه از 6 تا 26 میلیمتر و وزن انها از 70 میلیگرم تا 1/25 گرم تغییر میکند .

از واریته های مختلف کرچک استفاده هایی به شرح زیر است:

1- vAR.MAGORکه میوه ان پس از رسیدن کامل باز می شود ، روغنی استخراج میگردد که منحصرا به مصارف صنعتی می رسد . زراعت این گیاه بیشتر در هند و چین صورت میگردد.

2- vAR.MINORدانه های کوچک به ابعاد 10 تا 12 در 6 تا 7 میلی متر است .میوه ان پس از رسیدن خود به خود باز شده ودانه ها به خارج پرتاب می گردد. کشت ان در مادا گاسکارمعمول است.

3-VAR.SANGUINEUS دانه های بیضوی به رنگ قرم خونی دارد. زراعت ان در الجزیره انجام میگرد.

4- VAR.ZAN ZIBARENSISدانه های مسطح ،پهن به رنگ سفید و دارای خطوط قهوه ایی و قرمز به بزرگی 15 تا 18 در 10 تا 14 میلی متر دارد و از افریقای شرقی به سایر نقاط صادر می شود .

دانه واریته های شکوفا را پس از خشک کردن، انواع ناشکوفا را س از جدا کردن از میوه و خشک کردن مورد استفاده قرار میدهند. طرز خشک شدن دانه ها نیز در کیفیت روغن حاصل از انها تاثیر به سزایی دارد.
گیاهان دارویی دکتر علی زرگری جلد4ص 356

در مناطقى كه ارقام يك سالۀ آن كاشته مى‌شود مزرعه پس از برداشت محصول دانه شخم شده و سال بعد مجددا به صورت زراعت جديدى تخم آن كاشته مى‌شود.

معمولا در مناطق معتدل كشت بذر كرچك مقارن با زمان كشت ذرت و پنبه صورت مى‌گيرد.

كرچك داراى ارقام مختلفى است و گياه آنها نيز داراى رنگهاى متفاوتى مى‌باشد و ساقه و برگهاى آنها برحسب رقم آن داراى رنگهاى سبز، صورتى، قرمز و بنفش ممكن است باشد.



ريشۀ آن مانند نى مجوف و ميوۀ آن خاردار و مدوّر و تخم آن داخل ميوه به اندازۀ دانه قهوه و پوست تخم منقّط و مغز آن سفيد و داراى مقدار زيادى روغن است.

دانه‌هاى كرچك را معمولا به سه اندازۀ كوچك، متوسط، بزرگ تقسيم مى‌كنند و قاعده اين است كه دانه‌هاى بزرگ داراى چند درصد روغن بيشترى هستند

ولى براى انتخاب ارقامى براى كاشتن نبايد تنها دنبال ارقام با دانه‌هاى بزرگ رفت بلكه مقدار وزن محصول دانه در هكتار نيز بايد مورد توجه باشد

معمول‌ترين ارقام گونۀ R. communis است.

در مناطق حارّه دنيا كه داراى يك فصل باران به مدت  ۵ - ۴  ماه هستند به آسانى مى‌توان كرچك را بدون آبيارى كاشت و برداشت نمود

ولى در مناطق خشك مانند ايران بخصوص در مناطقى كه در دورۀ رويش گياه (تابستان) باران نداريم يا كافى نيست، بايد آبيارى شود.

براى كاشت خطى كوچك در حدود  ١٠  كيلوگرم بذر در هكتار كافى است. فاصله بين بوته‌ها به‌طور متوسط  ١  متر از هر طرف مى‌باشد.

در مورد ارقام با ساقه و برگهاى قرمزرنگ كه به ارقام خونى معروف‌اند چون بوته‌ها بزرگ مى‌شوند اين فاصله بايد بيشتر باشد و شايد  ۵ / ٢ - ٢  متر از هر طرف مناسب باشد.

در شرايط اقليمى ايران معمولا  ۵ - ۴  ماه پس از كاشت بذر محصول به دست مى‌آيد و مقدار محصول  ٢ - ۵ / ١  تن در هكتار است.

. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد6 ص 414-415

[pejuhesh237]

.و منبت آن بلاد معتدله در حرارت و رطوبت کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 386

[pejuhesh237]

روغن دانه ان . برگ

روغن کرچک دارای اثر ملین و مسهلی دارد. مصرف ان با تحریکات روده همراه نیست و به علاوه می توان ان را مناسب ترین مسهل در طی دوره ابستنی دانست.

به عنوان رفع یبوست عادی میتوان روغن کرچک را مورد استفاده قرارداد.

اعراب روغن کرچک را جهت از بین بردن لکه های پوست بدن مانند کک و مک روی ان می مالند .



در گذشته براى قرنها همه جا كرچك به عنوان مسهل مورد استفادۀ انسان بوده است.

در چين از له شدۀ تخم كرچك براى معالجۀ انواع بيمارى‌ها از جمله سنگينى گوش و كرى، سردرد، خنازير و ناراحتى‌هاى پوستى استفاده مى‌شده است

همچنين براى قطع خونريزى، استسقا، يبوست، تحليل ورمها آبسه‌ها و به صورت ماليدن روى جوش و كورك مفيد است.

از جوشاندۀ آن براى معالجۀ بواسير مى‌خورند و از مغز دانه بدون پوست آن براى تسريع و تسهيل و افزايش درد زايمان استفاده مى‌شود .

در فيليپين از تخم كرچك به عنوان ضد روماتيسم استفاده مى‌شود .

متفقا همه قبول دارند كه مغز دانه كرچك سمّى است. از برگهاى كرچك اغلب در استعمال خارجى استفاده مى‌شود.

برگهاى گرم كردۀ كرچك را براى تسكين درد نقرس روى عضو دردناك مى‌گذارند .

همچنين براى تسكين درد و روماتيسم ، معالجه و تحليل ورم ، سردرد ، زخمهاى كهنه و تسكين دردهاى پهلو كه نفس كشيدن را دشوار مى‌سازد استفاده مى‌شود.

برگهاى كرچك را چرب و گرم كرده و در داخل يك ضماد مى‌كنند و يا در شير مى‌جوشانند و پس از آن به عنوان داروى نرم‌كننده مورد استفاده قرار مى‌دهند .

جوشاندۀ برگهاى كرچك را به عنوان ضد سرفه و نرم‌كنندۀ سينه مى‌خورند، خيلى مؤثر است.

از شيرۀ برگهاى آن براى رفع سنگينى گوش و كرى كه در اثر سرما ايجاد شده باشد، استفاده مى‌شود

و براى رفع سفتى مفاصل به عضو مى‌مالند . همچنين براى التيام عفونت چركى نرمه‌بند دور انگشت دست و پا كه ويتلا گفته مى‌شود، مى‌مالند.

در امريكا از روغن كرچك مخلوط با يد   و وازلين   براى سرطان به كار مى‌برند و همچنين روغن كرچك براى معالجۀ بيمارى‌هاى پوستى انگلى تجويز مى‌شود.

در ساحل عاج و دلتاى عليا از روغن كرچك براى تسكين جذام استفاده مى‌شود.

در هندوچين براى معالجۀ سرطان معده و به‌طور كلى از روغن كرچك در روش شيمى درمانى   سرطان استفاده مى‌شود. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 416-417

[pejuhesh237]

در آخر دويم گرم و خشك .كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 100-101

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود

[pejuhesh237]

.دانه کرچک دارای نوعی توکسالبومین با اثر سمی شدید به نام ریسین است که در سال 1889 میلادی توسط STILLMARCKبه دست امد

به علاوه دارای یک ماده دیگر از مشتقات پیریدین به نام ریسینین است که در 1846توسط tUSSON از ان استخراج شد .

به علت همین مواد سمی است که گاهی ازمصرف دانه کرچک عوارض مسمومیت خطرناک و حتی منجر به مرگ به وجود می اید .

مصرف 3 تا 4 مغز دانه کرچک در اطفال و 15مغز دانه در اشخاص بالغ باعث ایجاد عوارض خطرناک و منجر به مرگ می شود

زیرا با مصرف ان و ورود مواد سمی در بدن، موجبات انعقاد خون در درون

عروق و پیدایش ضایعاتی در روده و هم چنین احتقان شش و کبد فراهم می شود .

علائم مسمومیت از دانه کرچک عبارت است از تهوع، قی شدید،بند امدن ادرار،گرفتگی عضلات ،پریدگی چهره،حالت اسهالی ،لرزش ،


تب،ضعیف شدن نبض، ضعف کلی قوا و گاهی تشنج است که ممکن است منتهی به مرگ شود .

در مسومیت از دانه کرچک باید به وسایلی حالت قی را تحریک کرد و معده را تخلیه نمود .

مواد نرم کننده دستگاه هضم و مواد نیرو دهنده عمومی بدن به بیمار داد و به علاوه ترکیبات مدر و تریاک دار به کار برد. گیاهان دارویی دکتر زرگری جلد 4 ص 359

[pejuhesh237]

و محلل و ملين عصب

و مسهل قوى خلط بارد و منقى عروق و مقوى اعضأ و مدرحيض

و مخرج مشيمه و جهة فالج و لقوه و امراض بارده نافع و مرخى و مسقط اشتها و موجب كرب

و مصلحش كتيرا و مصطكى و نعناع

و قدر شربتش از پنج عدد تا دوازده عدد و بيست عدد او مسكر قوى

و عوارض او مثل تاتوره و پنجاه عدد او كشنده است و فاردزهر او ريباس و رب ريباس

و بدل او عشر او دنداست

و ضماد او جهة ثاليل و کلف و اورام بلغمى و درد او و نقرس و مفاصل و تليين صلابات

و با سركه جهة ورم پستان و اواخر باد سرخ

و ضماد برگ او با آرد جو جهة ورم حارهء چشم و ورم زير گلو و ساير اعضا

و با حنا جهة درد مفاصل و با روغن زيتون جهة دردهاى بارده

و روغن او گرمتر و لطيفتر از روغن زيتون و مقئ و دو مثقال جهة تسكين وجع الفؤاد بارد

و با ماء الاصول محلل بلغم لزج اعضاى بعيده و شديد النفوذ

و طلاى او جهة تليين صلابات و تشنج و انضمام فم رحم و انقلاب آن

و جرب متقرح و قروح رطبه سر و ورم معده و رفع اثار كبودى جلد و درد گوش

و با زبد البحر جهة داء الثعلب و با آرد كندنا جهة بواسير شرباً و ضماداً نافع

و جوشانيده او با سلخ الحيه(+و خردل و تدهین او جهت داءالحیه) و اقسام قوبا و كزاز و کلف بيعديل است

و بدلش روغن ترب و گويند بيد انجير را با خردل و سير و طلق تقطير كنند مقطر آن مشتري را قمر كند و مجرب دانسته‌اند .كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 100-101

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ضيق النفس و سرفۀ بارد و تحليل قولنج و رياح و تليين صلابات و اوجاع ظهر و مثانه و استسقا خصوصا مغز آنكه قوت اسهال آن زياده است

و براى ادرار حيض و اخراج مشيمه نافع و چون ده عدد مغز دانۀ آن را سائيده با ماء العسل بياشامند اسهال بلغم و رطوبات مائى نمايد

برك آن ضعيف‌تر از حب آنست در اسهال و ترياقيت آن زياده و آشاميد عصارۀ تازۀ آن مكرر و قئ نمودن بدان جهت رفع سم بارد بيش و افيون و امثال

و مقئ و مسهل و اشاميدن دو مثقال آن با شير تازۀ دوشيده جهت تسكين وجع الفواد بارد

و پوست بيخ آن جهت رفع مغص و انفتاح مجارى و سدد نافع و با ماء العسل جهت تحليل بلغم لزج از اعضاى بعيده خصوصا كه تازه ساخته باشند

و چون در ظرف مس كنند و بر آتش كذارند و سر آن را بظرف مس بپوشند تا خوب كرم شود

و در هريك مثقال از ان يك حبۀ كافور خالص اصلى در عين كرمي سر آن را باز كرده در ان اندازند و باز سر آن را بپوشند تا كداخته كردد و فرود آورند و بكذارند تا سرد شود

و همان قسم پوشيده باشد و بعد از طهارت از قضاى حاجت هر مرتبه موضع بواسير را خشك نموده

اين روغن را نيمكرم كرده بمالند زائل كرداند اهل هند بيد انجير را دافع جذام دانسته‌اند .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 386

[pejuhesh237]

و محلل و ملين عصب

و مسهل قوى خلط بارد و منقى عروق و مقوى اعضأ و مدرحيض

و مخرج مشيمه و جهة فالج و لقوه و امراض بارده نافع و مرخى و مسقط اشتها و موجب كرب

و مصلحش كتيرا و مصطكى و نعناع

اگر ده عدد مغز دانۀ كرچك را سائيده و با آب عسل مخلوط و بخورند مسهل بلغم است

و در عين حال ايجاد تهوع و آشفتگى و سلب اشتها مى‌نمايد.

و از اين نظر مغز دانه و آب عسل را بايد مخلوط با نعنا و كتيرا يا مصطكى خورد.

و قدر شربتش از پنج عدد تا دوازده عدد و بيست عدد او مسكر قوى

مقدار خوراك از مغز دانۀ آن  ١٠ - ۵  عدد است و اگر  ٢٠  عدد خورده شود، مسكر است و پادزهر آن ريواس است

و عوارض او مثل تاتوره و پنجاه عدد او كشنده است و فاردزهر او ريباس و رب ريباس

و بدل او عشر او دنداست

و ضماد او جهة ثاليل و کلف و اورام بلغمى و درد او و نقرس و مفاصل و تليين صلابات

و با سركه جهة ورم پستان و اواخر باد سرخ

ضماد مغز دانۀ كرچك براى تحليل ورمها، تسكين و تحليل درد و ورم نقرس، ورم و درد مفاصل و اگر ضماد با سركه مخلوط شود براى ورم پستان و اواخر باد سرخ مفيد است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 417

و ضماد برگ او با آرد جو جهة ورم حارهء چشم و ورم زير گلو و ساير اعضا

و با حنا جهة درد مفاصل و با روغن زيتون جهة دردهاى بارده

و روغن او گرمتر و لطيفتر از روغن زيتون و مقئ و دو مثقال جهة تسكين وجع الفؤاد بارد

و با ماء الاصول محلل بلغم لزج اعضاى بعيده و شديد النفوذ

و طلاى او جهة تليين صلابات و تشنج و انضمام فم رحم و انقلاب آن

و جرب متقرح و قروح رطبه سر و ورم معده و رفع اثار كبودى جلد و درد گوش

و با زبد البحر جهة داء الثعلب و با آرد كندنا جهة بواسير شرباً و ضماداً نافع

ماليدن عصارۀ برگ براى التيام بيمارى‌هاى پوستى نظير جرب و رفع آثار كبودى در پوست و مخلوط با آب تره براى بواسير مفيد است. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 418

و جوشانيده او با سلخ الحيه(+و خردل و تدهین او جهت داءالحیه) و اقسام قوبا و كزاز و کلف بيعديل است

و بدلش روغن ترب و گويند بيد انجير را با خردل و سير و طلق تقطير كنند مقطر آن مشتري را قمر كند و مجرب دانسته‌اند .كتاب تحفه حكيم مومن-طبع قديم-ص 100-101

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و ضيق النفس و سرفۀ بارد و تحليل قولنج و رياح و تليين صلابات و اوجاع ظهر و مثانه و استسقا خصوصا مغز آنكه قوت اسهال آن زياده است

و براى ادرار حيض و اخراج مشيمه نافع

بيمارى‌هاى ناشى از سردى، تنگى نفس، سرفه‌هاى سرد، رفع دردهاى پشت، مثانه و

استسقا بسيار مفيد است و قاعده‌آور مى‌باشد. .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 417

و چون ده عدد مغز دانۀ آن را سائيده با ماء العسل بياشامند اسهال بلغم و رطوبات مائى نمايد

برك آن ضعيف‌تر از حب آنست در اسهال و ترياقيت آن زياده و آشاميد

عصارۀ تازۀ آن مكرر و قئ نمودن بدان جهت رفع سم بارد بيش و افيون و امثال

عصارۀ برگ كرچك ترياق مؤثرى است و اگر چند بار خورده شود موجب قى و خارج ساختن سمّهاى سرد نظير سمّ بيش و ترياك مى‌شود.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 418
و مقئ و مسهل و اشاميدن دو مثقال آن با شير تازۀ دوشيده جهت تسكين وجع الفواد بارد

و پوست بيخ آن جهت رفع مغص و انفتاح مجارى و سدد نافع

اگر  ١٠  گرم از عصارۀ برگ آن با شير تازه مخلوط و خورده شود براى تسكين درد ناحيۀ قلب و خوردن جوشاندۀ پوست ريشۀ آن براى رفع دل‌پيچه و باز كردن انسداد مجارى نافع است.کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 418

و با ماء العسل جهت تحليل بلغم لزج از اعضاى بعيده خصوصا كه تازه ساخته باشند

و چون در ظرف مس كنند و بر آتش كذارند و سر آن را بظرف مس بپوشند تا خوب كرم شود

و در هريك مثقال از ان يك حبۀ كافور خالص اصلى در عين كرمي سر آن را باز كرده در ان اندازند و باز سر آن را بپوشند تا كداخته كردد و فرود آورند و بكذارند تا سرد شود

و همان قسم پوشيده باشد و بعد از طهارت از قضاى حاجت هر مرتبه موضع بواسير را خشك نموده

اين روغن را نيمكرم كرده بمالند زائل كرداند اهل هند بيد انجير را دافع جذام دانسته‌اند .کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 386


پوسيون مسهل روغن كرچك: روغن كرچك  ٣٠  گرم، شربت خطمى  ٣٠  گرم، روغن بادام شيرين  ٣٠  گرم. اينها را مخلوط كنند و در موارد ورم وضع حملى صفاق در يك يا دو بار بخورند.

پوسيون روغن كرچك با روش ديگر: روغن كرچك خالص  ۵٠  گرم، زردۀ تخم‌مرغ  ١  عدد، قهوۀ پخته  ١٢٠  گرم، قند  ٣٠  گرم. اينها را مخلوط كرده و مصرف نمايند.

مسهل مركب روغن كرچك: روغن كرچك  ٣٠  گرم، گليسيرين  ٣٠  گرم، اسانس نعنا  ٣ - ٢  قطره. اينها را مخلوط نمايند مسهل آماده است.

تنقيه روغن كرچك: ۵٠  گرم روغن كرچك را با  ٣٠٠  گرم دم‌كردۀ خطمى مخلوط كنند. افراد بزرگسال اين تنقيه را بايد انجام دهند.

مصرف روغن كرچك و بخصوص دانه‌هاى آن بايد زير نظر پزشك انجام گيرد. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 6 ص 418

[pejuhesh237]

.