انجبار

[pejuhesh237]

بسم الله الرحمان الرحیم

[pejuhesh237]

انجبار:
در زبان اردو در هند گونه Polygonum viviparum L. را «انجبار» نامند

و خواص ريشۀ آن خيلى شبيه خواص دارويى ريشۀ گونه Polygonum bistorta مى‌باشد.

نام علمى olygonum bistorta L
فارسی:در كتب طب سنتى و در بازار دارويى با نام «انجبار» معروف است و «اناريف»

عربی:انارف و انجبار

یونانی:

انگلیسی:Bistort و Serpentary و Snakeroot و Snakeweed

فرانسه: La renouee bistort و Serpentaire و Bistort

آلمانی:otterwurz و drachenwurz و natterwurzel

ایتالیائی:polygonio ritroto و serpentina

[pejuhesh237]

نباتيست برگش شبيه به برگ رطبه و با اندك زغبى مثل غبار

و شاخهاى او قویتر از شاخ رطبه و مايل به سرخى و به قدر قامتى

و در اكثر بر عليق متشبك می شود و آنچه در نزديكى او می باشد

و گلش سرخ و بعد از ريختن گل غلافهاى كوچك ازو به هم می رسد

و در آن تخمهاى ريزه است و بيخش خشبى و سرخ

و مستعمل ازو عصارهء بيخ تازهء آن و ريشهاى باريك اوست و او را لحاء انجبار گويند کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص35

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود


انجبار
گیاهی است پایا، به ارتفاع 20 تا 75 سانتیمتر و دارای ریزیوم استوانه ای نسبتا مسطحکه در نواحی مرطوب، تورب زارها، مناطق با تلاقی و نقاط کوهستانی می روید.

در قاره های اروپا، آسیا و امریکا نیز پراکندگی دارد

.ساقه هوائی آن، حالت قائم و ظاهر خط دار و عاری از کرک دارد.

برگهای آن با کناره موجدار و پهنک آن به رنگ سبز شفاف در سطح فوقانی ولی سبز مایل به سفید در سطح تحتانی است.

از مشخصات برگهای آن این است که انواع واقع در قسمتهای پایین ساقه، بزرگ و نوک تیز و دارای دمبرگ دراز

ولی انواع در قسمتهای انتهایی ساقه، کوچکتر و بدون دمبرگ اند بطوری که قاعده پهنک، ساقه را فرا می گیرد.

گلهای آن که در فاصله ماه های اردیبهشت و تیر ظاهر می شود رنگ گلی دارد و به صورت سنبله انتهایی استوانه ای شکل مجتمع می گردد.

در قاعده گلهای آن براکته های کوچک و شفاف و نوک تیز جای دارد.کاسه گل آن دارای 5 دندانه نوک تیز مساوی و پرچم های آن به تعداد 8 است.

مادگی گلها دارای تخمدان سه گوش و خامه سه شاخه منتهی به برجستگی کوچک است.

میوه اش فندقه، دارای ظاهر بیضوی، سه گوش، بی کرک، شفاف، پوشیده از کاسه گل و محتوی یک دانه می باشد.

گل های آن چون نوش کافی فراهم می سازد از این جهت زنبور عسل به سمت گل اذین استوانه ای شکل گیاه جلب می گردد.

قسمت مورد استفاده این گیاه ریزوم آن است که بغلط ریشه خوانده می شود.

در بازرگانی ریزوم گیاه به صورت قطعاتی به درازای 5 تا 8 سانتیمتر، به عرض 15 میلیمتر و به ضخامت 5 تا 8 میلیمتر در معرض استفاده قرار می گیرد.

رنگ این قطعات قهوه ای مایل به قرمز یا کم وبیش تیره رنگ و پوشیده از ریشه های متعدد و طعم آنها قابض و فاقد بو می باشد.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد چهارم
ص 251

[pejuhesh237]

و منبت آن بلاد شام است در كنار رودها و ميان جويها کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 174

اين گياه بومى اروپا و در انگلستان در مرغزارهاى مرطوب مى‌رويد و در آسيا نيز انتشار دارد.

در ايران در مناطق غرب كشور در تخت سليمان، همدان، در ارتفاعات كوهستان الوند و در ارتفاعات كوه سهند در آذربايجان ديده مى‌شود.

تكثير اين گياه از طريق تقسيم بوتۀ آن انجام مى‌گيرد. .کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 175

[pejuhesh237]

همه اجزاء استفاده مي شود.
هيج جزء آن سمي نيست.

.در چين از ريشۀ گياه به عنوان بندآورندۀ خون، ضد تب، مدّر و مليّن استفاده مى‌شود.

در فرانسه از خيس‌كردۀ  ۶٠ - ٣٠  گرم ريشۀ خشك انجبار در يك ليتر آب به صورت شست‌وشو در موارد بواسير براى قطع خونريزى به كار مى‌رود.

در انگلستان در ناحيۀ English Lake District مرسوم است كه برگهاى انجبار را با نام Easterledges مى‌خورند.

و از ريشۀ آن به عنوان قابض و تونيك استفاده مى‌شود.

در هند از ريشۀ گونۀ P. viviparum كه آن را انجبار مى‌نامند به عنوان قابض استفاده مى‌شود، له‌شدۀ آن را روى آبسه‌ها مى‌اندازند

و از جوشاندۀ ريشه براى رفع التهاب مزمن و سوزاكى مجراى ادرار   و رفع ترشحات سفيد مهبل استفاده مى‌شود.

به صورت غرغره براى التيام زخم، ناراحتى‌هاى حلق، و براى سفت كردن لثه‌هاى نرم به كار مى‌رود. براى قطع اسهال نيز مى‌خورند. کتاب معارف گیاهی میر حیدر جلد 5 ص 175


مقادیر کم آن ، اختصاصا بر روی معده اثر می کند در حالی که مقادیر زیاد آن بر روی تمام دستگاه های بدن موثر واقع می گردد.

مصرف آن توسط عده ای از پزشکان جهت درمان اسهال، دیسانتری،رفع ترشحات زنانگی، ورم مجرای بول پس از آنکه حالت التهابی آن رفع گردید،

خونریزی های ساده داخلی و خارجی،نزله های مزمن،بی اختیاری دفع ادرار،انزال منی، تب نوبه، و حتی جلوگیری از سقط جنین توصیه شده است.

بطور خلاصه انجبار بافتها و مخاط ها را تقویت می کند و نوعی حالت فشردگی خاص بدانها می بخشد.

اهمیت درمانی انجبار از زمانی در طبابت مسلم گردید که پی به تاثیر تانن در درمان بیماران مسلول برده شد.

انجبار با دارا بودن 2 نوع تانن با ارزش، که هر دو با تانن های عادی متفاوت اند، اثرات مفید در درمان سل ظاهر می کند

و به همین دلیل است که طبیب به نامی مصرف شراب انجبار را برای مسلولین و افراد مستعد به سل، بسیار مفید دانسته

آنرا در طبابت های خود، مدتها مورد استفاده قرار می داده است.

در استعمال خارج نیز از انجبار، استفاده های درمانی متعدد به عمل می آید مانند آنکه جوشانده ریزوم آن به صورت غرغره در رفع زخم مخاط دهان و لثه ها،

رفع گلو درد، آنژین، ورم لوزتین، و به صورت تزریق در دستگاه تناسلی، جهت رفع ترشحات زنانگی، و همچنین رفع ورم مجاری ادرار، اثر شفا بخش ظاهر می کند.

از جوشانده انجبار به صورت تنقیه جهت رفع اسهال، بواسیر، درمان خراشهای نواحی .مقعد و با تاثیر دادن بر روی زخمها و اولسر ها جهت مداوای آنها نیز استفاده بعمل می آید.

از برگ انجبار محلول های مفرح، مدر و مقوی تهیه می گردد که در بیماریهای التهابی همراه با تب، اثر مفید ظاهر می کنند.

له شده برگهای آن بر روی آبسه های سرد و تومورهای خنازیری جهت مداوا، تاثیر داده می شود.كتاب گياهان دارويي دكتر علي زرگري جلد چهارم ص 251

[pejuhesh237]

در سيم سرد و خشك کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص35

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

جالينوس گرم و خشك دانسته کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 174

[pejuhesh237]

.

[pejuhesh237]

و قاطع خون جميع اعضاء خصوصا از سينه و بواسير

و حابس اسهال مزمن و نزلات و مسكن قى و مقوى امعاء و اعضأ

و جهه تسكين التهاب صفرا و غليان خون و ضعف اشتها و بول الدم تازه و مزمن

و رفع سموم و انفتاح افواه عروق مقعد و سل تازه و كهنه حتی ذبول را نافع

و ضماد او و آشاميدن او جهة سحج و اسهال كبدى و شكستكى اعضأ و گرفتگى عضل و فسخ و هتک آن

و ذرورش جهة رويانيدن گوشت و قطع نزف الدم زخمها به غايت نافع

و قدر شربتش يك مثقال و از عصارهء او يك درهم و از برگش پنج درهم

و مضر مبرودين و مصلحش زنجبيل و بدلش مثل او زرشک و ربع آن گل ارمنى است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص35

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و عصارۀ آن در اكثر افعال قويتر از پوست بيخ

و بيخ آن است طريق كرفتن عصارۀ آن آنست كه بكيرند پوست بيخ تازۀ آن را و بكوبند

و آب آن را بكيرند و در طبق سفالى كنند و در آفتاب كذارند و شبها در زير سقف كه شبنم آن را فاسد نسازد

و چون بحد انعقاد رسد قرصها ساخته در آفتاب خشك نمايند و از كرد و غبار محافظت نمايند

و عند الحاجة بكار برند و رنك اين سرخ ياقوتى مى‌باشد حب انجبار و سفوف و شراب و قرص و لعوق و مغلي آن در قرابادين ذكر يافت کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 174-175

[pejuhesh237]

و قاطع خون جميع اعضاء خصوصا از سينه و بواسير

و حابس اسهال مزمن و نزلات و مسكن قى و مقوى امعاء و اعضأ

و جهه تسكين التهاب صفرا و غليان خون و ضعف اشتها و بول الدم تازه و مزمن

و رفع سموم و انفتاح افواه عروق مقعد و سل تازه و كهنه حتی ذبول را نافع

و ضماد او و آشاميدن او جهة سحج و اسهال كبدى و شكستكى اعضأ و گرفتگى عضل و فسخ و هتک آن

و ذرورش جهة رويانيدن گوشت و قطع نزف الدم زخمها به غايت نافع

و قدر شربتش يك مثقال و از عصارهء او يك درهم و از برگش پنج درهم

و مضر مبرودين و مصلحش زنجبيل و بدلش مثل او زرشک و ربع آن گل ارمنى است.کتاب تحفه حکیم مومن-طبع قدیم-ص35

متن مخزن الادويه مراجعه شد و مطالب آن موافق تحفه بود با اين اضافات:

و عصارۀ آن در اكثر افعال قويتر از پوست بيخ

و بيخ آن است طريق كرفتن عصارۀ آن آنست كه بكيرند پوست بيخ تازۀ آن را و بكوبند

و آب آن را بكيرند و در طبق سفالى كنند و در آفتاب كذارند و شبها در زير سقف كه شبنم آن را فاسد نسازد

و چون بحد انعقاد رسد قرصها ساخته در آفتاب خشك نمايند و از كرد و غبار محافظت نمايند

و عند الحاجة بكار برند و رنك اين سرخ ياقوتى مى‌باشد حب انجبار و سفوف و شراب و قرص و لعوق و مغلي آن در قرابادين ذكر يافت کتاب مخزن الادویه طبع قدیم جلد یک ص 174-175



[فصل در بيان حب و سفوف انجبار]
حبّ انجبار جهت نفث الدم و نزف الدم از هر عضو يكه باشد نافع است‏
صنعت آن‏
پوست بيخ انجبار دو درم كهرباى مرجان قرمزى دم‏الاخوين طين مختوم مرواريد ناسفته از هريك يك درم كوفته بيخته با آب برك بارتنك سرشته حبوب سازند هر حبى مقدار نخودى شربتى تا هفت حبّ با آنچه مناسب دانند
حبّ انجبار ديكر اقوى از اول‏
صنعت آن‏
پوست بيخ انجبار سه درم بسد محرق مغسول كهرباى شمعى مرجان قرمزى يا سفيد دم‏الاخوين طين ارمنى طين مختوم طباشير سفيد نشاسته از هريك يك درم مرواريد ناسفته سائيده دو درم كوفته بيخته با آب برك بارتنك سرشته حب بندند شربتى يك درم با آنچه مناسب دانند
سفوف انجبار
صنعت آن‏
انجبار حب الاس شاه‏بلوط خرنوب نبطى خشخاش پوست بيرون پسته از هريك پنج مثقال بلوط دانه مويز از هريك سه مثقال عود هندى هشت مثقال كوفته بيخته سفوف سازند
سفوف انجبار از براى اصحاب نفث الدم‏
صنعت آن‏
پوست بيخ انجبار دم‏الاخوين مرواريد ناسفته كهرباى شمعى غرى السمك عود الصليب ربّ السوس انيسون سرطان محرق نشاسته بريان شادنج عدسى مغسول كل ارمنى صمغ عربى كثيرا مغز بادام شيرين از هريك يك مثقال افيون زعفران از هريك شش قيراط كافور قيصورى نيم مثقال كوفته بيخته مجموع را چهارده حصه نموده هر روز صبح يك حصه را با شير الاغ يا شير بز كه نارمشك داخل كرده باشند بنوشند و شام حصّه و دويم را با آب برك نارمشك ده درم بياشامند
فصل در بيان شرابهاى انجبارى‏
[شراب انجبار بنسخه حكيم سديد كازرونى‏]
شراب انجبار بنسخه حكيم سديد كازرونى كه در شرح موجر ذكر كرده حبس خون ميكند از هر موضع كه باشد و حبس اسهال خون و نزف خون و امدن خون از راه رحم و مقعده مى‏كند و مقوى معده و كبد كرم است و نافع است از براى تفرق اتصال واقع در سينه و رئه‏
صنعت آن‏
پوست بيخ انجبار شامى هفت مثقال قرط شامى پنج مثقال صندل سرخ صندل سفيد بكلاب سوده از هريك چهار مثقال باقى ادويه را نيم‏كوفته يك شب در آب بخيسانند و صبح بجوشانند و بپالايند و دو رطل نبات سفيد داخل كرده بقوام آورند شربتى ده درم تا ده مثقال باب سرد و آب برك بارتنك و شيره تخم خرفه مقشر و شير و كشنيز خشك بحسب اقتضاى حال و وقت و مرض و در نسخه ديكر وزن نبات يك رطل است حكيم معز الدين ولد حكيم محمد باقر موسوى كفته كه اين شراب را از براى نفث الدم با آب برك بارتنك يك اوقيه و كهربا و دم‏الاخوين و صمغ عربى از هريك نيم مثقال كافور قيصورى يك دانك بخورند كاهى يك قيراط افيون نيز اضافه مى‏كنند با يك طسوج زعفران‏
صنعت اين شراب به نسخه حكيم محسن خان ولد حكيم صالح خال آن مغفور رحمه اللّه تعالى‏
پوست بيخ انجبار هفت مثقال صندل سرخ سوده صندل سفيد سوده از هريك پنج مثقال اقاقيا دو مثقال اجزا نيم كوفته در آب بجوشانند و صافى نموده نبات سفيد سه صد مثقال داخل كرده بقوام آورند
صنعت اين شراب به نسخه حكيم مؤمن كه قرابادين تحفة المؤمنين ذكر كرده‏
پوست بيخ انجبار هفت مثقال خرنوب شامى پنج مثقال صندل سرخ سوده صندل سفيد سوده حبّ الاس از هريك دو مثقال مجموع را يك شبانه‏روز در آب حداد آن بخيسانند و روز ديكر بجوشانند و بپالايند با يك رطل شكر سفيد صافى بقوام آورند پس فرود اورده سرد كرده در شيشه نكاه دارند
شراب انجبار ديكر نافع از براى زحير و نفث الدم و امدن خون از هر موضع كه باشد
صنعت آن‏
پوست بيخ انجبار پانزده درم كلنار فارسى طراثيث خرنوب از هريك شش درم صندل سرخ سوده و اقاقيا از هريك سه درم اجزا نيم‏كوفته در دو رطل آب يك شب بخيسانند و صبح بجوشانند چون ثلث آب بماند صافى نموده دو ثلث رطلى قند سفيد داخل كرده بقوام اورند پس فرود اورده سرد كرده در شيشه نكاه دارند شربتى يك اوقيه‏
شراب انجبار ديكر
[صنعت آن‏]
پوست بيخ انجبار سى درم خرنوب نبطى طراثيث شيرين از هريك بيست درم نيم‏كوفته يك شبانروز در آب صافى بخيسانند پس بجوشانند و بپالايند و با يك من قند سفيد بقوام اورند
طبيخ انجبار جهت نفث الدم نافع‏
صنعت آن‏
بكيرند يك مثقال پوست بيخ آن را بكوبند و بجوشانند باب و يا قدرى قند ميپنحتج بياشامند و نيز نزف الدم از هر عضو كه باشد قطع نمايند
[قرص انجبار منقول از خط نواب‏]
قرص انجبار منقول از خط نواب ميرزا محمد باقر حسينى از بياض مجربات معزى اليه نفث الدم و سحج و قروح امعا و كثرت طمث و آمدن خون از بواسير را نافع است‏
صنعت آن‏
پوست بيخ انجبار شامى چهار درم كل سرخ منزوع الاقماع صمغ عربى كثيرا كهرباى شمعى از هريك سه درم نشاسته كل ارمنى بسد طباشير سفيد رب السوس كل نار فاسى از هريك دو درم اقاقيا يك درم و نيم كوفته بيخته بربّ مورد سرشته اقراص سازند و در سايه بر پشت غربال پهن كنند تا خشك شود شربتى يك مثقال‏
لعوق انجبار جهت نفث الدم و نفث المده و سل و بواسير خونى نافع‏
صنعت آن‏
پوست بيخ انجبار چهار درم كهرباى شمعى مرجان قرمزى بسد محرق مغسول طين مختوم طين داغستانى طين ارمنى دم‏الاخوين كثيرا نشاسته مرواريد ناسفته از هريك دو درم مغز تخم كدوى شيرين مغز تخم خيارين مغز بهدانه از هريك سه درم طباشير سفيد صمغ عربى از هريك يك درم اجزا كوفته بيخته با ربّ خرنوب و رب حبّ الاس و عصاره انجبار از هريك بقدر احتياج سرشته لعوق سازند و اكر رب خرنوب و ربّ الاس و عصاره انجبار نباشد با شراب انها تمام يا هركدام كه باشد و اكر هيچ كدام نباشد يا قند كه با آب برك بارتنك بقوام اورده باشند بسرشند و با آنچه مناسب دانند لعوق فرمايند .کتاب قرابادین کبیر ص 744

[pejuhesh237]

.