اردوی سلامتی فصل تابستان

[najm122]

بسم الله الرحمان الرحیم

[najm122]

برنامه اموزشی واجرایی اردوی سلامت فصل تابستان برای سلامتجویان :

بسم الله الرّحمان الرّحیم وبه نستعین إنّه خیر ناصر ومعین الحمد لله ربّ العالمین وصلّى الله على محـــمّد و علی و آلهما الطّیـبـین الطّاهرین ولعنة الله على أعدائهم أجمعین أبدالآبدین
ترتیب موضوع صفحه
مباحث آموزشی اردو:
هنگام شناسی طبی فصول اربعه
تفاوت طبایع فصول بر حسب اماکن و ازمنه و اشخاص
تغییرات طبیعیه( تغییرات فصلیه)
تاثیرات فصول سال بر بدن انسان و طبع و مزاج
اردوهای فصلی و وجه برگزاری آن در آغاز هر فصل
هنگام شناسى فصل تابستان
تدبیر ات ، نسخه ها، برنامه ها و نحوه انجام
تدابیر فصل تابستان
معدلات و تنظیم کننده ها
شمومات و سعوطات
معرفی مسهل اخلاط محرقه
تدابیر فصل تابستان قسم اول: رطوبات و اخلاط فاسد در معده بوسیله قی

قسم دوم: اخراج خلط صفرا با منضج
قسم سوم: رطوبات و مواد سمى در روده ها با مسهل
ملین
معرفی اجمالی منضجات صفرا
معرفی اجمالی مسهل صفرا
عصاره بذرهای گیاهی
برنامه ها
معرفی ملین ، مسهل و منضج مناسب اردوی فصل تابستان
برنامه اجرايي اردو
معاينات سلامتجويان در اردو
متن محور اردوى فصل تابستان = اجرایى / آموزشى


هنگام شناسی طبی فصول اربعه
اولین مطلب: تاثیر فصول بر مزاج و طبع انسانهاست بدون برداختن به جزئیات
 پیدایش فصول بر اساس حرکت شمس در بروج فلکی می باشد که هر سه برج یک فصل را تشکیل می دهند و هریک از فصول؛ اختیارات طبی خاص خود را دارد. هنگام شناسی طبی ماههای اسکندری نیز بر اساس مزاج فصول استوار است؛ با این تفاوت که در تقویم اسکندری؛ فصول حدود هفت روز زودتر از تقویم شمسی و باستانی شروع می شوند.(در تقویم اسکندری اصلی، آغاز سال از اعتدال بهاری بوده؛ و ماه اول آن نیسان معادل برج حمل؛ و همینطور بقیه ماهها... ولی به لحاظ تغییرات حاصله در شمارگان روزها و ماههای تقویم اسکندری فعلی نسبت به تقویم اسکندری اصلی، بالطبع این تفاوت نسبت به تقویم برج شمسی حقیقی نیز ایجاد شده است؛ لذا بر خلاف قدیم که ماه نیسان اولین ماه بهار بوده است در تقویم اسکندری موجود ماه نیسان ماه دوم بهار و ماه آذار اولین ماه بهار است. بنابراین در تقویم فعلی:
فصل بهار شامل ماههای : آذار، نیسان، ایار= طبیعت دم(خون) یعنی گرم و تر
فصل پائیز شامل ماههای: ایلول، تشرین اول، تشرین آخر = طبیعت سوداء یعنی سرد و خشک
فصل زمستان شامل ماههای: كانون اول، كانون آخر، شباط = طبیعت بلغم یعنی سرد و تر
فصل زمستان شامل ماههای: کانون اول، کانون آخر، شباط= طبیعت بلغم یعنی سرد و تر
شایان ذکر است که در تقویم فعلی اسکندری؛ ماههای اول فصلها حدود یک هفته زودتر از برجهای شمسی شروع می گردد)
 در ربع اول از سال (فصل بهار) یعنی از حلول (وارد شدن) آفتاب به اول حمل تا حلول آن به اول سرطان؛ مد رطوبات ابدان می باشد؛ همچنانکه در اوقات مدّ آب دریا بالا بیاید، در فصل بهار نیز رطوبات بدن از عمق باطن هر عضو یا جزء بدن روی به ظاهر او می نهد.
در ربع دوم سال (فصل تابستان) رطوبات جزر کنند؛ همچنانکه در اوقات جزر آب دریا فرو رود، در فصل تابستان نیز رطوبات بدن از ظاهر و روی اعضاء به باطن می نهد،
و ربع سوم (فصل پاییز) مانند ربع اول
و ربع چهارم (فصل زمستان) مانند ربع دوم می باشد
و این حکم برای معالجات ابدان نافع است. ولذاست که در اوقات مدّ (بهار و پاییز) بکار بستن استفراغ و قی و مسهل و فصد و حجامت توصیه می شود، بخلاف موسم جزر مگر در ضرورت. (

تفاوت طبایع فصول بر حسب اماکن و ازمنه و اشخاص
 هر چند طبایع فصول چهارگانه و ماههاى آنها از نظر فلکی همانست که نزد همه معروف است، ولى از نظر حکما و اطباء قاعده اصلی فلکی و طبع و مزاج فصول و ماهها اجمالی و کلی بوده که برحسب خصوصیات مکانی و زمانی و فردی و حالی؛ استثنا خورده و تشدید یا تخفیف پیدا می کند:
1- خصوصیات مکانی؛ یعنی که سرزمینهاى مختلف شروع فصلها در آنها مختلف است، و ملاک تغییر هواست بر طبق طبیعت فصل، مثال واضح: وقتی در نیمکره شمالی تابستان است همانوقت نیمکره جنوبی زمستان است، همچنین مختصات جغرافیائی که موجب می شود فصلها در آنها کوتاه یا منعدم (نابود) گردند؛ لذا نقاطی که فاقد برخی فصول اربعه هستند، بر اساس فصلهاى موجودشان عمل می شود، و یا اینکه نواحی مختلف زمین یکسان نبوده و از نظر آب و هوا و خشکی و رطوبت یا سردی و گرمی متفاوتند، استوایی یا خشک یا مرطوب یا معتدل یا سردسیر و منجمد می باشند، که این تفاوتهاى منطقه اى و مکانی آن احکام کلی را مقید می کند، خلاصه اینکه ملاک واقعیت آب و هواست نه صرف تقویم و حساب فلکی.
2- اتفاقات زمانی؛ گاهی اتفاق می افتد که در میان فصل سرما روزی بسیار گرم شود و بالعکس؛ در این موارد ملاحظه طبیعت هوا بکنند نه فصل هر چند مدتش کوتاه باشد.
3- تفاوتهاى مزاجی اشخاص از دموی و صفراوی و سوداوی و بلغمی نیز موجب تشدید یا ترخیص احکام و توصیه هاى طبی ذکر شده می گردد.
4- شرایط موقت عارضی از قبیل بیماری و غیر آن که ممکن است بطور موقت شرایط مزاجی مختلفی را ایجاد کند و توصیه هاى مزبور را تقویت یا تخفیف دهد.
 از این رو توصیه های مزبور بطور اجمالی و کلی بوده و برحسب موارد استثنا تشدید یا تخفیف یا تغییر پیدا می کند.

تغییرات طبیعیه (تغییرات فصلیه)
 بدان که فصول سنه (سال) چهارند؛ چنانچه ذکر یافت، که «ربیع» و «صیف» و «خریف» و «شتا» باشند و ازمنه بدان فصول تقسیم مى‏یابند و مسمّى بدان مى‏گردند؛ به جهت آن‏که به آن‏ها امتیاز مى‏یابند زمانى از زمان دیگر؛ چنانچه به سبب فصول تمیز مى‏یابند اجناس بعضى از بعضى.
 و صیف‏، عبارت از زمان: گرمى هوا، و بودن مردم محتاج به ترویح(در معرض نسيم بودن) و تبرید(سرد كردن).
 فصل صیف گرم و خشک است؛ به سبب مسامته(هم سمت شدن) شمس به سمت الراس و انعکاس اشعه و ارتفاع ابخره (تصاعد بخارها) و تحلیل رطوبات و قلّت وقوع نداوت(تری) به اَمطار و غیرها. ولیکن این در بلادی است که در فصل صیف باران نبارد؛ مانند بلاد ایران و عربستان و روم و غیرها، به خلاف هندوستان و بنگاله و دکن و اکثر سواحل دریا که هوای صیف اینها گرم و تر می باشد.

تأثیرات فصول سال بر بدن انسان و طبع و مزاج
خروج از هر فصل همرا ه با آثار و عوارض فصل قبلی
 بدان که هر فصلى از این فصول، احداث امراضى چند مناسب طبع خود مى‏نماید و زایل مى‏نماید مضادّ آن؛ زیرا که شفا به ضدّ و به دفع مادّه منافى صحّت و به احداث کیفیتى مخالف آن مادّه است؛ به جهت آن که تولید مى‏نماید مادّه [اى‏] یعنى خلطى مناسب کیفیت خود که باعث تولید آن امراض است:
 در فصل زمستان، مقدار غذایی که ما مصرف می‌کنیم در مقایسه با سایر فصل‌ها کمی بیشتر است و سهم غذاهای مقوی و غلیظ هم در رژیم غذایی افزایش پیدا می کند. این اتفاق به این دلیل می‌افتد که بدن ما در هوای سرد زمستانی، انرژی بیشتری برای تامین حرارت بدن و مقابله با سرما نیاز دارد. افزایش مصرف موادغذایی، به‌دنبال خود، افزایش میزان موادزائد و غیرضروری به همراه دارد. به این ترتیب که حفره‌های ریز بدن و بافت‌های آن از این موادزائد انباشته می‌شوند و چون افراد، در فصل زمستان نسبت به دیگر فصل‌ها کمتر عرق می‌کنند این مواد زائد، امکان خروج از طریق پوست را پیدا نمی‌کنند.
 اما به مرور با گرم شدن طبیعت و آغاز فصل بهار این فضولات منجمد شده در حفره‌های بدنی، روان و سیال شده وارد جریان خون می‌شوند؛ درست مانند اتفاقی که برای برف و یخ زمستانی پیش می آید؛ به خصوص اگر فرد، در زمستان، زیاد، خورده و کم، ورزش کرده باشد؛ این اخلاط زیادتر خواهند بود.
 هر ماده ای که در زمستان در بدن ساکن مانده باشد در فصل بهار به حرکت در می اید نضج یافته ودفع می گردد واین امر به علت طبیعت فصل بهار است که باعث نضوج ودفع وتنقیه بدن از مواد مسموم شده وباعث تقویت بدن می گردد
 فصل بهار به علت اعتدال مزاج ولطافتی که دارد مقوی قوای بدن ودفع کننده مواد مانده در اعماق بدن است هرگاه تمام مواد محتسب در بدن را به حرکت در اورد ونتواند همه انها دفع کند در این حالت به اعضای ضعیفه مانند کشاله ران – زیر پوست –اطراف بدن وباعث تولید امراض این فصل ماننددماميل و خراجات و بثور و خارش و جرب و اورام حلق
 همچنین به دلیل از بین رفتن سرما و پیدایش رطوبت بهاری، قوای بدن تقویت شده و خونسازی تشدید می شود و زمینه غلبه خلط دم بوجود می آید .تجمع سموم در بدن باعث فشار به کبد می شود وبه دنبال ان بیماری های ناشی از درگیری کبد پیش می
 در هنگام صیف، چون حرارت میل به ظاهر دارد به مناسبت حرارت ظاهری شمس، باطن سرد می باشد. لهذا ؛ به جهت آن که حرارت فصل گرما (به سبب کثرت) تحلیل می نماید مادّه حرارت غریزّیه(حرارت طبیعی- ذاتی) را، و ضعیف می گردد قوّه هاضمه، و مسترخی و سست می گردد معده، و آلات آن عاجز می آید از هضم غذای بسیار و غلیظ.
 به جهت آن که در این فصل به سبب گرمى هوا جمیع اخلاط- خصوصاً صفراء در غلیان و ثوران مى‏باشند، و به سبب میل حرارت به سوى ظاهر و مناسبت هوا، در باطن گرمى چندان نمى‏ماند و لهذا قوّه هاضمه ضعیف مى‏باشد؛
 و نیز در فصل گرما به سبب کثرت و وفور فواکه رطبه تازه و آشامیدن آب های سرد و اغذیهء باردهء رطبه، فساد در اخلاط بهم رسیده، و در آن هنگام به سبب عدم اجتماع و میل حرارت به سوی ظاهر و تحلیل لطیف آن به بخار و عَرَق و عدم تصرّف حرارت غریبه در آنها، ساکن و غیر متحرک بودند.
 تغلیظ مواد و احتراق بعض آنها به سبب تحلیل اجزاء لطیفهء آنها در اثر حرارت صیف در این فصل وجود دارد.

 و صیف‏، مثیر و مهیج و برانگیزاننده صفراء است؛ به مناسبت طبیعتِ «حرارت و یبس{خشکی}» خواه با صفراء و لطافت صفراء که به جوش مى‏آورد آن را و موجب امراض صفراویه مى‏گردد؛ مانند غِبّ(غب که نوعی تب است که یک روز در میان عارض می شود و ماده و علت اين تب بيرون عروقخوني ولابلاى اندام و داخل كبد و معده است) و حُمّى محرقه و صفراویه (تب سوزاننده نوعی تب است که حرارت آن شدید است و دائم است و به تناوب حرارت آن شدیدتر می شود) {حمى محرقه و حمى صفراويه؛ كه از نظر دسته بندي و شدت و عوارض و علت بيمارى؛ نزديك به هم هستند، در تب محرقه و تب صفراوي؛ يكسره تب ادامه دارد بدون نوسان در دو روز؛ و اين نوع تب مى تواند به مرك شخص منتهى شود مكر كه خوب شود، و ماده اين نوع تب در عروق خوني نزديك به قلب و كبد و اين نوع تب از اقسام تب لازم است و اين نوع تب ناشي از بلغم شورى است و از عوارضش شدت حرارت و كثرت عطش و هذيان و رعاف (خونريزي بيني) است} و عطش و کرب مِعدى یا قلبى(گرماى شديد معده یا قلب)- به سبب گرم نمودن معده و قلب را به انصباب(فروريزش) صفراء به سوى آن، و مخلوط شدن صفراء با خونى که تغذیه قلب بدان است، و به گرم نمودن کبد نیز که این باعث زیادتى عطش است. و مى‏تواند بود که عطش به سبب تحلیل رطوبات و گرمى و خشکى اعضاء رئیسه اصلیه و طالب تبرید و ترطیب بودن آن‏ها باشد و هم چنین کرب قلبى نیز.
تبصره‏: و این امور، بر تقدیرى است که فصول بر طبایع خود باشند و الّا بسا است که نزد تغیر فصل از طبیعت خود، افعال آن بالعکس مى‏باشد؛ یعنى: ربیع که هواى آن بسیار سرد و یا بسیار گرم و باران بسیار در آن واقع شود. و هم چنین در صیف که هوا بسیار سرد گردد. و یا در بلادى که موسم باران نباشد، باران بسیار بارد و در بلادى که موسم باران است، نبارد. و به دستور، خریف و شتا نیز منقلب گردند از مزاج اصلى خود. و بدان سبب، انقلاب در امزجه مردم و در امراض نیز واقع شود و امراض مختلفه صعبه عسرة البرء [و [مهلکه به سبب قوّت سبب و اختلاف مادّه به هم رسد. (خلاصة الحکمة - حکیم عقیلی)



اردوهای فصلی و وجه برگزاری آن در آغاز هر فصل
سومین مطلب: اردوهای فصلی در اول هر فصل ان شاء الله برکزار می شود و براى این تشکیل می شود که هم آثار و نتایج فصل قبلی بررسی و اصلاح و رفع کردد، هم با فصل جدید و بیش رو آشنا شده و نحوه تعامل با آنرا بدانیم
زمان حقیقی شروع فصلها
 اگرچه فصلها تا گذشته نزدیک در تواریخ شمسی معروف رخ می داده است، اما چون در رصد و تجربه سالیان اخیر بطور پیوسته همواره دیده شده است که آب و هوای منطقه خاورمیانه از جمله ایران تغییراتی پیدا کرده است که موجب تقدم یکماهه فصول (بطور عملی و بنابر احساس خصوصیات هوا) گردیده است؛ و همه تجربه کرده اند که در این سالهاى اخیر از اول اسفند هوا عوض شده و بهاری می شود و شکوفه ها هم باز می شود؛ و یا در اول خرداد هوا بطورعجیبی گرم می شود مثل گرمای تابستان؛ و یا در اول شهریور سوز پائیزی محسوس می گردد؛ و یا در اول آذر بارش برف زمستانی شروع می گردد؛ که عدم توجه به این امر و عمل کردن طبق تقویم رایج؛ سبب شده که هرسال کشاورزان میوه هایشان بوقت در انبارها ذخیره نشده و بخاطر بودن در فضای بیرون یخ بزند و خسارت سنگینی بر باغداران تحمیل شود
فلذا دقت شود که در زمان ما فعلا:
 هنگام واقعی فصل بهار از اوایل (2) برج حوت تقویم شمسى و اوایل (1) ماه اسفند تقویم ایرانی شروع می شود
 هنگام واقعی فصل تابستان از اوایل (1) برج جوزا تقویم شمسى و اوایل (1) ماه خرداد تقویم ایرانی شروع می شود
 هنگام واقعی فصل پاییز از اوایل (1) برج سنبله تقویم شمسى و اوایل (1) ماه شهریور تقویم ایرانی شروع می شود
 هنگام واقعی فصل زمستان از اوایل (1)برج قوس تقویم شمسى و اوایل (1) ماه آذر تقویم ایرانی شروع می شود
و از آنجا که برنامه هاى اردوهاى فصلی (که در طب کهن تشریح شده است) بر حسب مزاج و طبع هواى فصلهاست، فلذا ملاحظه فصول تقویمی متاخر از واقعیت هوایی ننموده، و آن را طبق واقعیت محسوس هواى فصول (یکماه جلوتر) شروع و اجرا می کنیم.
فصل واقعی محسوس آنچه از محیط حس می شود؛ اگر بطور مستقر و مستمر متناسب با یکی از فصلها بود (که متفاوت با زمان تقویمی بود) همان فصل حقیقی و لازم المراعات است
مثلا در برخی اماکن زمین، در طول سال هوا معتدل و بهاری است (مثل جزایر باهاما) اگر در این امکنه آثار فصول دیگر (از حرارت و برودت و یبوست و رطوبت) ظاهر نشود؛ شخص مقیم آن امکنه؛ برنامه فصل بهار را همیشه اجرا می کند.
همینطور اگر به علت تغییرات آب و هوایی ( که در سالهاى اخیر دیده می شود) یا تغییرات محور زمین،و یا انتقال بلاد در عرضهاى مختلف به وضعیتی منتهی شود که آثار فصل یا فصولى در اماکنی دیگر ظاهر نشود و آثار یک فصل دیگر در وقت فصل تقویمی غالب شود؛برحسب فصل محسوس عمل می شود
ازین روست که احکام مربوط به فصلها که در کتب طب کهن و اسلامی آمده مربوط به بلادى است که فصول اربعه را واقعا دارند، اما بلادی که مانند قطبین خصوصیات فصل زمستان مزاج غالب آب و هوایشان است و با تغییر فصول تاثیراتى تقلیلی و جزئی بیدا می کنند؛ همان آثار و احکام فصول در بلاد داراى فصول اربعه بر آنها تطبیق نمی شود و فصل زمستان با تمایل قلیل به فصل به بهار یا تابستان و پاییز لحاظ می شود
مگر اینکه تغییرات آب و هوایی سبب شود تا فصل یا فصولی بطور محسوس و آشکار در آن بلاد (مثل قطبین) ظاهر و غالب گردد
عنوان اردو، اگر چه فصل تابستان است ولی چون زمان اصلي اجرای هر اردوى فصلى اول فصل بوده (مثل تابستان براى اين اردو) است و هنوز طبع این فصل در سلامتجو تاثیرش را نگذاشته است و این فصل قبلي (بهار) است که تاثیرش را گذاشته و لذا باید تاثیرات فصل قبلي (بهار) را برطرف نمود و اردوهای فصلی که در اول هر فصل ان شاء الله برگزار می شود برای این هدف است که هم آثار و نتایج فصل قبلی بررسی و اصلاح و رفع گردد ، هم با فصل جدید و پیش رو آشنا شده و نحوه تعامل با آنرا بدانیم

هنگام شناسى فصل تابستان
بروج صیفی سه برج باشد: سرطان و اسد و سنبله و در اینها هوا نیز در شدت گرمی است؛ به تدریج از روز می کاهد و به شب می افزاید. و از سنبله رو به سردی می رود تا به نقطه سر میزان، که باز شب و روز باهم مساوی می گردند و هوا میل به اعتدال می نماید.
چون از اول حمل تا آخر میزان؛ سیر آفتاب به جانب قطب شمالی است محاذی میل منطقه البروج، لهذا هوا در آن شش برج گرم باشد. و نهایت گرمی آن در سرطان و اسد است.
ماه اوّل تابستان
ماه حزیران: به معنای خوشه گندم که هنگام دروی آنست می باشد و تعداد روزهای آن 30 روز است.
ماه دوّم تابستان
تموز: یا "دَموز" به معنای "مردن تموز" است، تموز نام شخص نیکو کاری بوده که فرزند شخص مقدسی در تاریخ گذشته بابل است، و او کشته می شود؛ و در این وقت خاکها سرخ؛ و آبها خون می گردد، بابلیان مراسمی داشته اند به نام "بکاء بر تموز" که در این ماه بوده است و تعداد روزهای آن 31 روز است.
ماه سوم تابستان
ماه آب:.آب: به معنای خوشه ها و میوه هاى رسیده می باشد. مصادف با فصل رسیدن میوه هاست و تعداد روزهای آن 31 روز است.
این مبحث (هنگام شناسی فصل تابستان) را از رساله ذهبیه (نوشته طلایی) که حضرت امام رضا  مرقوم فرموده اند نقل می نمائیم:
حزیران (24 خرداد تا 22 تیر) (= ماه اول فصل گرما چه به جاى خود باشد چه بر حسب تقدم فصول يا تفاوت شرايط در غير تاريخ اصلي رخ دهد)
سی روز است در این ماه سلطه بلغم و خون بر بدن کم می شود و زمان غلبه صفرا می باشد در این ماه از تلاش های خسته کننده و خوردن گوشت های چربی دار و زیاده روی در مصرف آن باید پرهیز شود همچنین نباید مشک و عنبر را بو کرد در این ماه خوردن حبوبات سرد مزاج مانند کاسنی و خرفه و میوه ها ی سبز مانند خیار، خیارشنبر، شیر خشت و میوه های آبدار و ترشی ها سودمند است از میان گوشت ها ، گوشت بزغاله، گوساله، ماهی تازه، و پرنده هایی مانند مرغ، تیهو، دراج و نوشیدن شیر گوسفند که به تازگی بره زاییده باشند خوب است
تموز( 23 تیر تا 22 مرداد) (= ماه دوم فصل گرما چه به جاى خود باشد چه بر حسب تقدم فصول يا تفاوت شرايط در غير تاريخ اصلي رخ دهد)
سی و یک روز است در این ماه گرما تبخیر آبها زیادتر می شود خوردن آب سرد خوبست که به یک مرتبه سر کشیده شود در این ماه خوردن خوراکهای آبکی و غذاهای زود هضم مفید خواهد بود از گلها و شکوفه های خنک و مرطوب خوشبو استفاده شود
آب( 23 مرداد تا 22 شهریور) (= ماه سوم فصل گرما چه به جاى خود باشد چه بر حسب تقدم فصول يا تفاوت شرايط در غير تاريخ اصلي رخ دهد)
سی و یک روز است در این ماه بادهای فصلی زیاد می شود و زکام در شبها بیشتر می گردد باد شمال می وزد و مزاج را باید با غذاهای سرد کننده مزاج اصلاح نمود در این ماه خوردن غذاهای سبک و زود هضم و شیر جوشیده خوب است در این ماه نباید (افراط در) مباشرت زوجیت کرد و از مصرف مسهل خود داری شود ورزش را باید کم کرد و بو کردن گلهای سردمزاج خوب خواهد بود

بخش دوم: تدبیرات، نسخه ها،برنامه ها و نحوه انجام
تدابیر فصل تابستان
در هنگام صیف، چون حرارت میل به ظاهر دارد به مناسبت حرارت ظاهری شمس، باطن سرد می باشد. لهذا سزاوار است که غذا در آن (به ضدّ غذا در زمستان) معتدلِ لطیفِ خفیف(سبک) باشد؛ به جهت آن که حرارت فصل گرما (به سبب کثرت) تحلیل می نماید مادّه حرارت غریزّیه(حرارت طبیعی- ذاتی) را، و ضعیف می گردد قوّه هاضمه، و مسترخی و سست می گردد معده، و آلات آن عاجز می آید از هضم غذای بسیار و غلیظ.
امّا تدبیر در صَیف، آن است که تنقیص(كم كردن) و تقلیل نماید در اغذیه و اشربه و ریاضات (فعاليتهاى سخت) و لازم‏ خود گیرند در زیر سایه نشستن، و از گرما خود را پوشیدن و محفوظ داشتن، و سکون و آرام گرفتن، و مطفیاتِ( مطفئه=خاموش کردن حرارت) اخلاط تناول نمودن، به جهت آن که در این فصل به سبب گرمى هوا جمیع اخلاط- خصوصاً صفراء در غلیان و ثوران مى‏باشند، و به سبب میل حرارت به سوى ظاهر و مناسبت هوا، در باطن گرمى چندان نمى‏ماند و لهذا قوّه هاضمه ضعیف مى‏باشد؛ پس باید که استعمال مطفیات صفراء و تقلیل در غذا و شراب نمایند و ریاضت (که عبارت از حرکت سخت باشد) چون محرّک و مثوّر اخلاط و معین بر طبع فصل است؛ لهذا ممنوع است. و دعه(راحت و آرام گرفتن- سكينه و آرامش) و سکون در امکنه بارده خنک، لازم،
و این قاعده نیز در بلدى است که‏ فصول اربعه آن مستقرّ و متمیز الآثار از هم باشند و الّا در جایى که چنین نباشد، این قاعده نیز جارى نیست؛ بلکه رعایت آن به حسب حرارت و برودت بدن و وقت و احتیاج و سایر تدابیر هر یک منوط به رأى طبیب حاذق است. (شاهد ديكر براى ملاحظه واقعيت حال و شرايط نه تقويم صرف)
دورى از هر چیز گرم و خشک و سَیر و سفر در گرما- خصوصا در آفتاب- و پوشیدن لباس‏هاى گرم و تغذیه به اغذیه ثقیله کثیره حارّه و آشامیدن شراب حارّ در آن. بهترین لباس ها در آن، کتان؛ خصوصا کهنه است؛ به جهت آن که سردترین لباس ها است و نمى‏چسبد خوب به بدن و کهنه آن نرم‏تر مى‏باشد.(خلاصه الحکمه)
در اواسط واواخر فصل تابستان صفرا بر بدن غالب است که زمان برگزاری اردوی فعلی می باشد می توانند از سوپ ماش، سوپ اسفناج، سوپ جو، با گشنیز و کدو و آب غوره و اسفناج ، بادام شیرین ، آب لیمو و زرشک و گوشت خروس استفاده کنند. ( نسخه شفا از صفدرصانعی) یا استفاده از شیره تخم خرفه و سکنجبین، آشامیدن عرق نیلوفر، بید و کاسنی، آشامیدن آب برگ کاسنی به تنهایی یا با سکنجبین، ریشه کاسنی به تنهایی یا با ادویه مناسبه می باشد. –




















معدّلات و تنظیم کننده ها‏
معدلات و تتظیم کننده ها ادویه ای است که اخلاط را از طبع و قدر خود متغیر شده باشد به حالت اصلى باز آرد .
باید دانست که تغییر خون بر چهار وجه است: یکى، آن که مقدار وى زیاده شود. دوم، آن که قوام او غلیظ شود. سوم، آن که قوام او رقیق شده. چهارم، آن که عفونت گیرد و تعدیل این تغییرات را اصلاح می کند. میزان الطب
امّا تغيير صفرا بر پنج گونه است: میزان الطب
يكى، آن كه رطوبت رقيق با وى آميزد.
دوم، آن كه رطوبت غليظ با وى آميزد. سوم، آن كه سوداى ناطبيعى قدرى با صفرا آميزد؛ اوّل را مِرّه صفرا(مره صفرا که بلغم رقیق با خون مخلوط شده و کفهای زرد رنگ بالای خون پدید می آید) گويند و دوم را صفراى مُحّيّه(اگر بلغم غلیظ با خون مخلوط شود تولید صفرای محیه می نماید و شبیه به زرده تخم مرغ در رنگ و غلظت می باشد)؛ سوم را صفراى محترقه(سودای محترقه با صفرا مخلوط می شود به مقداری که رنگ آن را بسیار متغیر نگرداند؛ خواه این سوداء از احتراق بعضی اجزاء صفرا باشد و یا از احتراق سوداء و یا غیر آن).
چهارم، آن كه مِرّه صفرا و صفراى محترقه با هم مركّب شده باشند و اين را صفراى كُرّاثى(گاهی نیز مره صفرای زرد با بعضی اجزاء صفرای سوخته سیاه شده با هم مخلوط می شوند و صفرای کراثی را ایجاد می کنند که به رنگ سبز می باشد و تولید آن در معده است) گويند. پنجم، آن كه مِرّه صفرا و صفراى محترقه كه كثير الحرارت بوده باشد، با هم مركّب شوند و اين را صفراى زنگارى(شبیه به زنگار در رنگ و حدت(گرمی) و لذع(گزش) و ردائت و گرمترین نوع صفرای غیر طبیعی است و به دلیل کمال احتراق سیاهی آن کم شده و شبیه سموم است) گويند. و فرق در كُرّاثى و زنگارى همين‏ قدر است كه حرارت در آن كمتر است و در اين بيشتر و الّا فى الحقيقة هر دو واحدند.
و معدّلات صفرا كه نوشته مى‏شود، حسب حاجت توان داد. و آن جا كه حرارت بيشتر است، دوايى كه بسيار سرد است بايد داد و روزى دو بار يا سه بار تبريد بايد نمود يا در مقدار بايد افزود.
و هنگامی که گرما شدت می یابد و غلبه صفرا ایجاد می شود برای تغییر صفرا به حالت تعادل از معدلات استفاده می شود

معدلات وتنظیم کننده ها
نسخه هایی که برای سلامتجویان در اردوی فصل تابستان با توجه به غلبه خلط صفرا انتخاب شده است به شرح ذیل می باشد:
 معدّلات و تنظیم کننده ها‏ :
ادويه مفرده معدّله صفرا
اسبغول (اسبرزه)، بهدانه، خرفه، كاسنى، تخم خيارين، گشنيز خشك، تخم كاهو حسب حاجت بايد داد به طريقى كه براى هر يك مخصوص است.
مثلًا اگر اسبغول (اسبرزه)، دهند، لعاب از آن بگيرند يا مع تخم بنوشند؛ اما هرگز نبايد كوفت كه زهر است خوردن اسبغول كوفته در بعضى مزاج.
و از بهدانه لعاب بگيرند و آن جا كه سرفه باشد، بهدانه كه از به ترش گرفته باشند، نبايد استعمال كرد.
و از خرفه و كاسنى شيره بگيرند، اگر تخم آنها را بكار برند و الّا از سبزى آنها آب افشرده بگيرند. و كاسنى سبز را به آب نبايد شست كه اثر وى مى‏رود و اگر آب آن را دو سه جوش دهند تا پاره شده، آب رقيق جدا شود، پس آن آب رقيق ندهند تنها، مگر به نبات يا ترشى آميخته كه اثر تمام مى‏نمايد و در تصفيه خون بى عديل است.
و از خرفه و تخم كاهو و تخم خيارين، شيره بايد گرفت و آنچه در دور كردن سياهى خرفه مبالغه مى‏كنند به جز ضيافت طبع ندارد. و گشنيز خشك در آب، تر بايد كرد و به نبات شيرين ساخته، بايد داد كه آب وى سريع الاثر است.
ادويه مركّبه مشهوره كه در تعديل صفرا مخصوصند:
شربت آلو، شربت بنفشه، شربت نيلوفر و امثال آن و بوييدن و طلاء كردن ادويه سرد نيز معدّل است مر صفرا را و مسكّن است حرارت را.
اصلاح خلط صفرا
گیاهان ساده ای که خلط صفرایی را اصلاح می کنند: رابرت تامسون
داروهای گیاهی بسیاری برای مزاج صفرایی ساده وجود دارد شامل :
 تخم کاسنی: 15 گرم تخم کاسنی را جوشانده و مایع را مصرف نمایید. اگر تخم در دسترس نبود گیاه نارس را تهیه کرده و آن را بجوشانید( هرگز کاسنی را نشویید زیرا عناصر فعال آن را از بین برده و آن را بی اثر می سازد ) آب را دو یا سه بار بجوشانید تا آب صاف شود سپس یا آب را به تنهایی با با کمی عسل و سرکه مصرف کنید این مایع در تصفیه خون بسیار موثر است
 گشنیز: 15 گرم گشنیز خشک را به مدت نیم ساعت در آب خیس کنید و مقدار کمی شکر(شکر نيشکر تصفيه نشده مثل شکرسرخ شمال) خام به آن بیفزایید.
 هندوانه: هندوانه و خربزه و خیار و انواع گوناگون سرکه تنظیم کننده های موثر برای خلط صفرایی هستند
 شمومات و سعوطات:
در فصل تابستان با افزایش شدت گرما و غلبه صفرا و احتمال ایجاد بیماریهای گرم و خشک وجود دارد لذا از بوییدنی ها و انفیه ها با طبع سرد استفاده می شود.
شمومى که بیماریهاى گرم را نفع دارد: میزان الطب
و بوییدن خیار پاره کرده و میوه‏هاى دیگر و گلهاى سرد اثر تمام دارد. و آن را که بوى گشنیز تر خوش نیاید، به جاى وى آب تربز یا آب کدوى پخته کنند.
تربزه: تربز، به فتح تا و ضم با، هندوانه است به معنی خیار و بادرنگ و به ضم تا و با به معنی ترب هم گفته شده( منبع: بریمانی)
سعوطى بارد که در فصل تابستان استفاده می شود: میزان الطب
آب کاهو، روغن نیلوفر، هر یک، یک جزء؛ یک جز روغن نیلوفر روغن تخم کدو یا بادام کنند، بهتر است و آن جا که بى‏خوابى باشد، روغن خشخاش بهتر از همه روغنهاست.
ادویه مرکبه مشهوره که در تعدیل صفرا مخصوصند: میزان الطب
(خوردن) شربت آلو، شربت بنفشه، شربت نیلوفر و امثال آن و بوییدن آنها.















-معرفی مسهل اخلاط اخلاط محرقه :
نسخه خاکشير = آنرا با آبجوش مخلوط و در ليوان دربسته گذارده و به مقدارى که قابل خوردن شود منتظر مانده تا دم کشيده و مصرف مي کنند اما اگر اواسط و اواخر تابستان مصرف بشود به ملاحظه عوارض فصل آنرا با آب سرد يا شربت سرد و يخمال مصرف مي کنند
1-اين نسخه شربت خاکشير خوردن تابستان يا خاکشير يخمال
2-اين نسخه نيم تا يکساعت قبل از هر غذا مصرف مي شود
3-مقدار خاکشير هم حداقل يک قاشق غذاخوري سر پُر و حداکثر تا دو قاشق در هر وعده
5-خواص اولا:
مسهل اخلاط مُحرقه است و خلطهاى گرم و سوخته و فاسد را از اندامها بيرون کشيده و دفع مي کند؛ و دليل خنک شدن بدن با خوردن خاکشير در گرما طبع سرد خاکشير نيست جون طبعش گرم است اما چون مسهل اخلاط محرقه و گرم کننده بدن و کبد و صفرا و خون است با بيرون کشيدن انها بدن خودبخود خنک مي شود
ثانيا: کسي در اردوي فصلي به اين نسخه ملتزم باشد علاوه براينکه به اهداف اردوي فصلي موفق مي گردد؛ در صورتي که هر گونه عارضه مزمن داشته باشد و نسخه را بعد اردو هم ادامه دهد عارضه اش بهبود و يا کلا برطرف مي شود از عوارض ساده مثل جوش و کک و مک و جوانها تا رنگ تيره و و کدر تا سرماخوردگی مزمن و زياد مبتلا شدن تا واريس و پادرد و مشکلات عروقي و عوارض نفسي که برخي تجربيات را مرحوم احمديه ازبيمارانش به ثبت رسانده و حکماي بسيار ديگري هم تجربه کرده اند.
ثالثا:از امتيازات اين نسخه سازگار بودنش با همه طبايع و امزجه است
و براى هر کسي در هر عارضه اى سازگار است ولذا ضرب المثل است براى شخصي که با همه سازگار است مي گويند فلاني خاکشير مزاج است.
. نسخه اصلى اردوى فصل تابستان
به فضل الله تعالى: تعدیل کننده عوارض + باکسازی از سمومات و فراهم کردن درمان عوارض متعدد است
مشخصات کلى نسخه: 1- در وقت و شرایط معین 2- مقدار معین آبکرم 3- با درجه حرارت معین
مقدار آب گرم: چهار لیوان (160 میلى لیترى معادل دولیوان بزرگ معمولی) در وقت بیدار شدن قبل نماز صبح و ناشتا + یک لیوان (160 میلى لیترى) یکساعت قبل هر وعده غذا. افراد مسن اگر در روز اول چهار لیوان نتوانند ناشتا میل کنند می توانند به این تدریج میل کنند (روز اول دولیوان میل کرده و روز دوم سه لیوان و روز سوم چهار لیوان و ادامه ایام چهار لیوان)
دفعات و شرایط وقت مصرف: یک نوبت ناشتاست که سحر و قبل نماز صبح باید میل شود (از خواب تا صبح چند ساعت قبلش جیزی نخورده باشد، و حداقل تا 45 دقیقه بعد نوشیدن جیزى نخورد) / سه نوبت نیم تا یک ساعت قبل هر وعده غذایی + هیچ نوشیدنی وخوردنی بعد هر وعده تا دوساعت نخورد
مشخصات: آب (بی کلر) گرم (با دماى 49 تا 60 درجه سانتیکراد)
این نسخه مهم و ضروری فصل پاییز که در اردو شروع می کند و تا آخر فصل ادامه مى دهد، اما اگر مبتلا به بیمارىهاى: دیابت، قلبی، گوارشی، مجارى بولى، تنفسى، کم خونى، بوستی ، تومور، صرع، سردردهاى مزمن، چاقى، اختلالات پریود، است مى تواند این برنامه را تا رفع آن عوارض ادامه دهد.

[najm122]

برنامه اموزشی واجرایی اردوی فصل تابستان برای همکاران طبی :